چیت اچیت(8) ــــ رویل

شاہد شیدائی/چیت اچیت

مجلا”اَوراق“ دا پہلا شمارا جنوری 1966 ء وِچ ساہمنے آیا۔ وزیر آغا ہوراں دے نال ایس پرچے دے شریک مدیر عارف عبدالمتین ہوریں سَن۔ایہدی لَوح اُتّے ”اَدب کی دائمی اَقدار کا ترجمان“ دے اکھّردرج سَن۔ آؤندیاں اِی ایہ مجلا ایڈا مقبول ہویا کہ پہلے شمارے دا دُوسرا اَیڈیشن چھاپنا پیا۔ وزیر آغا ہوراں ایہدے نال اِی ”جدید ناشرین“ دے ناں نال اِک اِشاعتی اِدارا وِی بنایا جہدا دفتر اُردو بازار دے متھّے دی اِک عمارت دی پہلی منزل تے سی اَتے ”اوراق“ دا دفتر وِی اوتھے اِی ہوندا سی۔ ایس دفتر نُوں عارف عبدالمتین ہوریں سانبھدے سَن تے وزیر آغا ہوریں مہینے وِچ اِک واری لاہور آؤندے سَن۔
اوہناں دنِیں‘ میں اِک غزل لکھی جہدا مطلع تے پہلا شعر اِنج اے:

آتشِ یاس کے شعلوں میں جلا جاتا ہوں
ہو چُکا کوئلہ…… اَب راکھ ہوا جاتا ہوں!
زیست کی تیز روی میں مِری ہستی کیا ہے
مثلِ خس،بحرِ حوادِث میں بہا جاتا ہوں!

غزل اَپنے شاعر بیلی مظفر بخاری نُوں سنائی تے اوہ بہوں راضی ہوئے تے کہن لگے:

”ایہ غزل تہاڈیاں پچھلیاں ساریاں غزلاں نُوں کٹ گئی اے تے ہُن سانُوں جھَکّن دی کوئی لوڑ نہیں …… ”اوراق“ نُوں بھیج دینی چاہیدی اے۔“

خیر اَسیں دوویں اوراق دے دفتر گئے تے غزل عارف عبدالمتین ہوراں دے اگّے دھر دِتّی۔ اوہ پڑھ کے کہن لگّے کہ بہت عمدا غزل اے تے آؤن والے پرچے وِچ چھَپ جائے گی…… اسیں اوہناں دے دھنواد ی ہوکے مُڑ آئے؛ پر غزل دُوجے پرچے وِچ نہ چھَپی تے میری فِرکی بھَوں گئی کہ عارف عبدالمتین ہوراں ساڈا دِل رکھّن لئی ایویں اِی کَہ دِتّا کہ غزل معیاری اے‘ اوہناں چھاپنی چھُوپنی کوئی نہیں!
فِرکی بھَون دا کارن ایہ سی کہ ایس توں پہلاں میں احمدندیم قاسمی ہوراں کولوں مایوس ہو چُکیا ساں۔ میں اوہناں نُوں ”فنون“ وِچ چھپن لئی اِک غزل بھجوائی جہدا مطلع تے مقطع اِنج اے:

گہرے سمندروں کی تہوں سے اُٹھا کروں
ہُوں سَیل…… ساحلوں پہ جواہر بکھیر دُوں
شاہد …… کوئی صدا ، تجھے پتھّر بنا نہ دے
شہرِ طلسم ہے…… یہاں مُڑ کر نہ دیکھ یُوں!

غزل دے نال میں اوہناں نُوں ڈاک دا اِک جوابی لفافہ بھجوا کے بینتی کیتی کہ جے غزل فنون دے معیار تے پُوری نہ اُترے تے واپس بھجوا دتّی جاوے؛ پر اوہناں ولّوں کوئی جواب نہ آیا۔ کوئی چار چھے ہفتیاں مگروں میں اوہناں نُوں جوابی لفافے دے نال فیر اِک چٹھّی پائی پر اوہدا وِی کوئی جواب نہ ملیا۔ میں اَک کے اوہ غزل روزوار ”امروز“ نوں بھجوائی تے اوتھے اَدبی پنّے اُتّے جھَٹ چھَپ گئی اَتے یار بیلیاں نے اوس نُوں واہوا سلاہیا۔
ایس تجربے نے مینوں مجبور کیتا تے میں عارف عبدالمتین ہوراں وَل وی اِک چِٹھّی بھجوا دِتّی کہ غزل جے غیر معیاری اے تے مینوں واپس بھجوا دِتّی جاوے۔ اوہناں نے جھَت مینوں چٹھّی پائی کہ غزل دی کتابت ہو چکی اے پر جگہ دی کمی پاروں چھَپ نہیں سکی؛ نال ایہ وعدا سی کہ اگلے پرچے وِچ چھَپ جائے گی۔ اوہناں دے جواب نے میری تسلی کر دِتّی۔ میں اِک دِن اوہناں نُوں ملن جا رہیا ساں‘ پر اوہ مینوں راہ وِچ اِی مل پئے۔ اوہناں دے نال وزیر آغا ہوریں سَن تے اوہ دفتر بند کرکے کدھرے جا رہے سَن۔ عارف ہوراں نے اوہناں نال میرا تعارف کراؤندیاں آکھیا:

”ایہ بہوں عمداشاعر شاہد شیدائی ہوریں نیں‘ جہناں دی اِک بہوں عمدہ غزل اسیں اگلے پرچے وِچ چھاپ رہے آں۔“

ایہ وزیر آغا ہوراں نال میری پہلی ملاقات سی۔ غزل چھَپی تے عارف ہوراں نے مینوں شمارے دا اِک نسخہ دیندیاں ہویاں آکھیا کہ میں اوراق دے ہر شمارے لئی اپنی غزل بھجوایا کراں …… میرے لئی ایہ بہوں وڈّا اِعزاز سی۔
1969 ء وِچ وزیر آغا ہوراں دا دُوجا شعری پراگا ”دِن کا زرد پہاڑ“ چھَپیا تے پاکستان رائٹرز گِلڈ نے ایہدی مُکھ وکھالی اَپنے دفتر (منٹگمری روڈ لاہور) وِچ کرائی۔ نقاد بیلیاں نے کتاب بارے سوہنے مضمون پڑھے تے وزیر آغا ہوراں اوتھے اَپنی نظم ”کوہِ ندا“ سُناکے مجمع لُٹ لیا۔ نظم دیاں چھیکڑ لیاں سطراں اِنج نیں:

پھر یک دم اِک سنّاٹا چھا جاتا ہے
اوِر میں گھڑی کی ظالم سوئیوں کی ٹِک ٹِک میں
دِن کے زرد پہاڑ پہ چڑھنے لگتا ہُوں!

جلسہ ختم ہویا تے عارف عبدالمتین ہوراں مینوں اِک پاسے کردیاں ہویاں کہیا:

”تسیں چلے نہ جانا…… اَج میں وزیر آغا ہوراں نال تہاڈی بھروِیں جان پچھان کراؤنی اے!“

اوہناں نے مینوں اپنے نال اوہناں دی گڈّی وِچ اِی بٹھا لیا تے راہ وِچ اِی وزیر آغا ہوراں نُوں دسّیاکہ شاہد شیدائی ہوریں بہوں عمدہ غزلاں کہندے نیں تے اَسیں ایہناں دا کلام مُڈھ توں ”اوراق“ وِچ چھاپ رہے آں۔ وزیر آغا ہوراں نے اَج دُوجی واری میرے نال ہتھ ملا کے میرا سواگت کیتا تے آکھیا:

”میں اَوراق وِچ ایہناں دیاں غزلاں بڑے آہر نال پڑھنا واں تے بہوں راضی ہونا واں …… ایہ تے ساڈے پرچے لئی مان جوگ نیں۔ عارف جی‘ تساں ایہناں نُوں اَوراق واہتے لبھ کے اُچیچا کم کیتا اے!“

ایہ سُن کے میرا حوصلاہور وَدھ گیا تے میں سوچیا کہ ایہ کِڈّے وڈّے لوک نیں جہڑے اِک نویں شاعر نال اِنج محبت کردے نیں جِویں اوہناں دے گھر دا جی ہووے۔خیر‘ اَسیں فلیٹیز وِچ جا اَپڑے جتھّے وزیر آغا ہوریں ٹھہرے ہوئے سَن۔ اوتھے شہزاد احمد تے اظہر جاوید اَتے کجھ ہور شاعر اَدیب وِی موجود سَن۔ اَدبی گلّاں باتاں ہوندیاں رہیاں تے وزیر آغا ہوراں اپنی اِک تازہ نظم سُنائی جہدا سرناواں حالے تیک اوہناں نے رکھیانہیں سی اَتے آکھیا کہ کسے نظم دا سرناواں رکھنا وِی تخلیقی عمل دا حصہ ہوندا اے۔ مگروں اوہناں دی ایہ نظم ”جب آنکھ کھُلی میری“ دے سرناویں نال پہلاں ”اَوراق“ وِچ تے فیر اوہناں دے تیسرے پراگے ”نردبان“ (1979) وِچ چھَپی۔نظم وِچّوں کجھ سطراں:

جب آنکھ کھلی میری / دیکھا کہ ہر اِک جانب/ زرتار سی کِرنوں کا / اِک زرد سمندر تھا /
اوِر زرد سمندر میں / چاندی کی پہاڑی پر / میں پیڑ تھا سونے کا /میں جسم کے مرقد سے /
باہر بھی تھا اَندر بھی / میں خود ہی پہاڑی تھا / اوِر خود ہی سمندر بھی!

میری غزل ”فنون“وِچ کیوں نہ چھَپ سکی‘ایہ گل میری سمجھ وِچ اودوں آئی جدوں جڑانوالے دی اِک اَدبی تنظیم نے میرے ناں اِک شام کیتی۔ اوتھے مینوں اِک مہاتڑ جہیاپر بہوں عمدا شاعر ملیا (جہدا ناں میرے ذہن وِچ نہیں رہیا)۔ اوہنے مینوں اپنی اِک بہوں ودھیا غزل سنا کے میرا من موہ لیا تے بڑے درد نال دسّیا کہ ایہ غزل اوہنے ”فنون“ وِچ چھپن لئی بھجوائی‘ پر نہ چھَپی۔ مگروں عباس نجمی ہوریں اوس شاعر کولوں اوہو غزل ایہ کَہ کے لَے گئے کہ اوہ ایہنوں ”فنون“ وِچ چھپوا دین گے کیوں جے احمد ندیم قاسمی ہوریں اوہناں دی گل مندے نیں؛ اَتے اگلے پرچے وِچ اوہناں دی سفارش نال اوہ فنون وِچ چھَپ گئی جہدا غزل لکھن والے شاعر نوں بہوں رنج ہویا کہ غزل چنگی سی تے پہلاں فنون وِچ کیوں نہ چھَپی اَتے جے غیر معیاری سی تے ہُن کیوں چھَپ گئی اے! ایس پاروں اوہ شاعر شعر کہنا اِی چھَڈ گیا۔ مطلب ایہ کہ کسے وِی شاعر اَدیب نوں فنون وِچ چھپن لئی کسے پَوڑھی دی لوڑ پیندی سی تے فنون والے معیار توں پہلاں بندے نُوں پرکھدے سَن جد کہ”اوراق“ والیاں دا ایہ ورتارا نہیں سی‘ اوہناں دے ساہمنے بس لکھت دا معیار ہوندا سی۔
ہَولی ہَولی میں ”اوراق پروار“ دا سِر کڈھواں جی بن گیا۔ وزیر آغا ہوراں نے جد وِی لاہور آؤنا ہوندا‘ مینوں سرگودھیوں اِی فون تے دس دیندے تے میں اوس ہوٹل وِچ وِی اوہناں نُوں جا مِلدا جتھّے اوہ ٹھہرے ہوندے تے شام ویلے شیزان دے اَدبی اِکٹھ وِچ وِی سانجھ کردا‘ جتھّے اَدبی بحث دے نال نال‘ جے کسے نے کوئی نوِیں غزل یا نظم لکھی ہوندی تے اوہ وِی سنی جاندی۔

(جاری اے)