چیت اچیت(9) ــــ رویل

جویں میں پہلاں دسیّاکہ میں ”اوراق پروار“ دا سر کڈھواں جی بن گیا ساں‘ ویلا لنگھن دے نال نال میری آدر ہور وِی ودھدی گئی۔ وزیر آغا دے مخالف لوک "اوراق" دے شریک مدیر عارف عبدالمتین ہوراں نُوں "اوراق" توں وَکھ کرن وِچ جِت گئے سَن…… ایہ اوہو اِی عارف عبدالمتین سَن جہڑے وزیر آغا نُوں سلاہندیاں کدے تھکدے نہیں سَن‘ پر رب دی کرنی ایسی ہوئی کہ اوہ وَیریاں دیاں گلّاں وِچ آ گئے۔

سبھ جاندے نیں کہ عارف عبدالمتین پنجابی تےاُردو دے اِک وڈّے شاعر سَن۔ غزل وِی کہندے سَن تے نظم وِی۔ اوہناں نے کجھ گھروکے جیون بارےنظماں وِی لکھیاں جہناں دِی مثال شاعری دے پنّیاں تے ہور کدھرے نہیں مِلدی۔ ایس موضوع تے اوہناں دِی اِک نظم دے کجھ ٹکڑے مینوں حالےوِی یاد نیں۔ نظم ایسراں سی کہ اِک بندااپنی گھر آلی نال گلہ کردا اے کہ اوہنوں ہُن اوہدے نال اوہ محبت نہیں رہی جہڑی پہلاں سی۔ گھر آلی کہندی اے کہ اوہدا خیال غلط اے کیوں جے اوہدے بچیاں نال پیار کرنا اصلاًاوہدی محبت دا اِی بدل اے۔ ایتھے اوہناں دی اوس نظم دا ایہ ٹکڑا ویکھو کہ اوہناں نے ایس نکتے نُوں سمجھاؤن واہتے شاعری وِچ کِڈّی سوہنی تے من موہنی تصویر کھِچّی اے:

مِری نظر میں ہے تُو وہ سُورج

کہ جس کی کرنیں

مِرے بدن کی پھوار میں سے

گزر کے گویا

دھنک میں تبدیل ہو گئی ہیں!

ایہ نظم اوہناں نے میرے ہوندیاں اِک اکٹھ وِچ سنائی سی۔ میں اوہناں نُوں بہوں سلاہیا تے کہن لگّے:

”میں سائنس دا پڑھیار آں۔ تسیں تے جاندے اِی او کہ میں کالج وِچ وِی سائنس دا مضمون پڑھانا واں۔ نظم دے ایس ٹکڑے وِچ وِی جہنوں تساں پسند کیتا اے‘ میں سائنس کولوں اِی مدد لئی اے۔“

ایس ویلے اپنے ساہمنے بیتیا اِک واقعاوِی بیان کرنا چاہواں گا۔ اِک دِن اوہناں دے گھر کجھ شاعراں اَدیباں دا اِکٹھ سی‘ اَدبی گلّاں باتاں وِی ہوندیاں رہیاں تے شعرو شاعری وِی چلدی رہی۔ اوس اکٹھ وِچ کجھ ایہو جہے لوک وِی سَن جہناں نُوں وزیر آغا نال عارف عبدالمتین دا گٹھ جوڑ چنگا نہیں سی لگدا۔ پتا نہیں کہڑے ویلے ایہ اَدبی اِکٹھ اَدب نُوں چھڈ کے کسے ہور پاسے ٹُر پیا تے وزیر آغا دے مخالف کجھ ایہو جہیاں گلّاں کرن لگ پئے:

”عارف صاحب‘ آپ ایک ترقی پسند اَدیب ہیں …… آپ کا ایک جاگیر دار سے ناتا‘ کئی شکوک و شبہات کو جنم دے رہا ہے۔“

عارف ہوریں بڑے دھیان نال اوہناں دیاں گلّاں سُن دے رہے تے فیر پھُلّاں ورگے سبھا وِچ بولے:

”میں وزیر آغا کو اُن تمام لوگوں سے بہتر بلکہ حد درجہ بہتر شخص تصو ّر کرتا ہوں جو ہر شام ایک کثیر رقم شراب و کباب پر صَرف کر دیتے ہیں۔ وزیر آغا ایسی ہستیاں ہمارے ہاں‘ نہ ہونے کے برابر ہیں کہ وہ اپنی محنت کی کمائی میں سے ایک اچھی خاصی رقم اَدب کے لیے خرچ کر دیتے ہیں۔“

عارف ہوراں دے ایہ اکھر وزیر آغا دی نندیا کرن والے یاراں دے سینے وِچ تِیراں وانگ کھُبھ گئے تے ایہدے مگروں اوہ کجھ نہ بولے جویں اوہناں نُوں سَپ سُنگھ گیا ہووے کیوں جے اوس ویلے یار لوکاں کول عارف عبدالمتین دیاں دلیلاں دا کوئی جواب نہیں سی‘ پر اوہ ایس سُچّے بندے نُوں ”اوراق“ توں وَکھ کرن دا چارا کردے اِی رہے۔

ایسے اکٹھ وِچ عارف ہوراں نے ”فنون“ دے مدیر دی ”اَدب دوستی“ دا اِک قصاوِی سنایا:

"مجھ سے اُنھوں نے ”فنون“ کے ایک خاص نمبر کے لیے کوئی تخلیق طلب فرمائی تو میں نے اُنھیں اپنی نظم ”غدّار“ یہ کہتے ہوئے دی کہ اگر یہ نظم اُنھیں قابلِ قبول نہ ہوئی تو وہ بلا جھجک مجھ سے کوئی اَور نظم طلب کر سکتے ہیں۔ چند دِنوں کے بعد مدیرِفنون کا اِرشاد تھا کہ میری وہ نظم تو اِتنی سخت ہے کہ ”فنون“کی بندِش کا خطرہ ہے۔ چنانچہ میں نے وہ نظم واپس لے کر اُنھیں کوئی اَور نظم دے دی۔ اِتفاق دیکھیے کہ ”فنون“ کا وہ شمارہ جس کے لیے اُنھوں نے اِتنی احتیاط سے کام لیا تھا‘ حکومت نے پھر بھی بَین کر دیا۔"

پر دُکھ ایس گل دا اے کہ وزیر آغا بارے ایہو جہے نِترے ہوئے خیال رکھّن والے عارف عبدالمتین ہوریں اَخیر وَیریاں دے ہتھّے چڑھ گئے تے ”اوراق“ توں اَڈ ہو گئے۔ تے فیر میں اِک دِن ویکھیا کہ عارف عبدالمتین ہوریں ”فنون دے مدیر“ دے جنم دِن دے اکٹھ وِچ مقالاپڑھ رہے سَن۔

ہُن وزیر آغا جَد وی لاہور آؤندے‘ اپنے نال ”اَوراق“ وچ چھپن والیاں غزلاں وی لے آؤندے کیوں جے ”اوراق“ دے شریک مدیر عارف عبدالمتین ہوریں (جہڑے کہ آپ اُچّیاں غزلاں کہن والے اِک وڈّے شاعر سَن‘ میرا خیال اے کہ پرچے وِچ چھپن والیاں غزلاں اوہو اِی چُندے)”اوراق“ نُوں چھڈ چکے سَن۔ وزیر آغا غزلاں میرے ساہمنے رکھ دیندے تے میں پڑھ کے اوہناں وچّوں معیاری غزلاں چُن دیندا‘ بعض غزلاں وچّوں ہلکے شعر کڈھ دیندا اَتے بعض شعراں دی درستی وِی کر دیندا۔ نظماں تے نثری لکھتاں دے اوہ آپ ڈاڈھے پرکھوان سَن جد کہ ایس کھیتر وچ سجاد نقوی ہوریں وی اوہناں دا ہتھ وڈاؤندے۔ میریاں ویکھیاں ہوئیاں غزلاں اُتّے اوہ آپ وی جھاتی مار لیندے تے جتھّے کدھرے اوہناں نُوں میرے نال اِتفاق نہ ہوندا‘ میرے نال بحث کردے اَتے میریاں رد ّکیتیاں ہوئیاں بعض غزلاں نُوں ایہ کہہ کے: ”کوئی غزل معیار دِی آخری لکیر توں تھلّے نہ ہووے تے اوہنوں چھاپن وِچ کوئی حرج نہیں“ میرے کولوں اِی چھاپن دی منظوری لے لیندے کیوں جے اوہ شاعراں نُوں رعایتی نمبر وی دے دیندے۔سینئر شاعراں دیاں غزلاں بارے اوہناں دا آکھنا سی کہ نہ تے اوہناں وچ کوئی گھاٹے وادھے کرن دی لوڑ اے اَتے نہ اِی اوہناں دی کسے غزل نُوں ردّ کرنا چاہیدا اے‘ ایس واسطے کہ اوہ اپنے کم دے آپ ذمّے وار نیں اَتے جے اوہناں دیاں غزلاں وِچ کوئی کمزوری یا غلطی ہوئی تے پڑھنہار پرچے وِچ چھپن والیاں چِٹھّیاں راہیں تنقید ضرور کرن گے۔

میں اودوں حبیب بنک نیلا گنبد وِچ کم کردا ساں۔ کئی وار اوہ سِدّھے میرے کول اَپّڑجاندے تے مینوں ہزاراں روپے دے کے آکھدے کہ اِک اِک‘ دو دو تے تن تن ہزار دے کجھ ڈرافٹ بنانے نیں‘ اَتے نال اِی اِک پنّے اُتّے کجھ بندیاں تے بیبیاں دے ناواں اگّے رقم لکھ کے میرے ہتھ پھڑا دیندے تے آپ کجھ دیر لئی بنک مینجر کول جا بہندے جہڑے اوہناں دے سرگودھیوں جانُو سَن تے پچھلے دِنیں اوہناں دا تبادلا ایتھے ہویا سی۔ نہ مینوں ایہ گل پچھّن دی لوڑ ہوندی کہ وزیر آغا اینے سارے ڈرافٹ کاہدے لئی بنواؤندے تے نہ اِی اوہناں نے کدے مینوں ایس بارے کجھ دسّیا۔ کئی ورھیاں مگروں جد وزیر آغا لاہور وِچ رہن لگ پئے اَتے اوہناں دی ڈاک ویکھدیاں مینوں پتا چلیا کہ وزیر آغا غریب لوکاں دِی اِمداد لئی ڈرافٹ بنواؤندے ہوندے سَن کیوں جے ڈاک وِچ کوئی نہ کوئی ایہو جہیا خط وِی ہوندا جہدے وِچ دیس دے کسے مہاتڑ یاں روگی نے مالی اِمداد واہتے بینتی کیتی ہوندی۔ میرے مکھ اُتّے حیرانی دیاں کجھ لکیراں ویکھدیاں ہویاں اوہناں نے مینوں دسّیاکہ اوہ سارے ڈرافٹ صرف اوبھڑاں واہتے نہیں سَن بنواؤندے‘ اوہناں دے کجھ ایہو جہے غریب رِشتے دار وِی سَن جہناں دی اِمداد ہر مہینے کرنا اوہ اپنا فرض سمجھدے۔

(باقی اگلی وار)