گوڈو دی اُڈیک وچ۔۔۔۔

کسے نوں اُڈیکنا بہت ہی اوکھا کم ہنداے ۔ اجہی اڈیک جہدے وچ جیون تے اوہدے نال جُڑی صدیاں پرانی بھکھ، غلامی، تے ظلم دے مُک جان دی آس وی رل جائے ہور وی اوکھی ہوندی اے ۔ اسیں دنیا دے جس بھاگ وچ جمے ہاں اوتھے دے واسی صدیاں توں کسے اجہے آگو،نظام جاں طاقت نوں اُڈیکدے پئے نیں جہڑی اوہناں نوں نسلاں توں پیہندی ظلم دی چکی وچوں باہر کڈھ سکے ۔ پر پوری رفتار نال اگے ودھ رہیا ویلا اوہناں دی ایس اُڈیک نوں حالی وی پورا نہیں ہون دے رہیا، تے نہ ای ویلا موڈھیاں تے چکے غلامی دے اُس بھار نوں ہیٹھاں رکھن دی اجازت دے رہیا اے جہنوں چکنا ہن اوہناں دی عادت بندا جا رہیا اے ۔
غلامی ، بھکھ تے مجبوری کسے اِک دیس دی کہانی نہیں سگوں جگ دیاں وکھ وکھ قوماں ایہدے ہیٹھ دبیاں ہویاں نیں ۔ دنیا دے اجہے بھاگاں وچ وی کسے نہ کسے ڈھنگ نال غلامی تے غریبی ننگے پنڈے تے کوڑھ وانگوں ویکھی جا سکدی اے جتھے دیاں بادشاہیاں اپنے دیس واسیاں دے سوکھے تے خوش ہون دا دعویٰ کردیاں نیں ۔ ایس لئی کہ غلامی چھڑا کسے نوں سنگلاں نال بنھ کے رکھن دا ناں نہیں سگوں کسے دی سوچ تے نظریے تے پابندی لانا وی تاں غلامی اے ۔ ایہو کارن ہے کہ دنیا دے کسے وی بھاگ وچ رہن آلے غریب، بے وسے تے ڈاہڈیاں ہتھوں ستائے بندے جدوں اپنا رونا روندے نیں تاں ساڈے سنے سارے مندے بھاگاں آلیاں نوں انج جاپدا اے جیویں ایہ تاں ساڈا رونا رو رہے نیں ۔
’’گوڈو دی اڈیک اِچ‘‘ Samuel Beckett دا لکھیا فرانسیسی زبان دا اوہ ڈراما اے جہڑا En attendant Godot دے ناں نال 1953ء وچ پیرس دے اک تھیٹر وچ کھیڈیا گیاتے مگروں اوتھے دے وڈے تھیٹراں وچ وی کھیڈیا جاندا رہیا، پر اُس توں پہلاں ایس ڈرامے نوں کوئی پبلشرچھاپن لئی وی تیار نہیں سی ۔ سیموئیل بیکٹ آئیر لینڈ دے مشہور شہر ڈبلن وچ جمے تے مگروں فرانس جا کے انگریزی پڑہاون لگ پئے پر اُس توں پہلاں اوہناں فرانسیسی ساہت نوں پورے گوہ نال پڑھیا تے فرانس جان مگروں فرانسیسی زبان دے لکھاریاں نال اپنا میل ملاپ ہور وی ودھایا ۔ فیرایس ناول نوں Waiting for Godot دے ناں نال فرانسیسی توں انگریزی وچ ڈھالیا تاں انگریزی بولی ،ساہت تے تھیٹر نال جڑے لوکاں نے ایہنوں ہور وی پسند کیتا ۔ بعد وچ اِیس ڈرامے نوں یورپ دے تھیٹراں وچ وی کھیڈیا گیا تے 1969ء وچ سیموئیل بیکٹ نوں نوبل پرائز لئی متھیا گیا ۔ گل ایتھے تیکر اپڑی کہ 1990 وچ ’’برٹش رائل نیشنل تھیٹر‘‘ ولوں کروائے گئے اک سروے وچ ایس ڈرامے نوں انگریزی بولی وچ ویہویں صدی دا سب توں ودھیا ڈراما قرار دتا گیا ۔
خشی دی گل ایہ اے کہ’’گوڈو دی اڈیک وچ ‘‘ نوں ماں بولی دے اک چپ چپیتے سیوک شاہد شبیر نے پنجابی روپ وچ وٹا کے اِک انملا وادھا کیتا اے ۔ ’’گوڈو دی اُڈیک وچ ‘‘اسٹیج ڈرامے وچ نواں تجربہ وی آکھیا جا سکدا اے تے ایسی لکھت وی آکھی جا سکدی اے جہدا کوئی سر پیر ای نہ ہووے ۔ نہ کہانی، نہ پلاٹ تے نہ مقصد بارے چھیتی ای کوئی گل پلے پیندی اے تے نہ ای ایہدے بارے کوئی ہور گل کیتی جا سکدی اے ۔ بس ایناں ای پتا چلدا اے کہ پئی کوئی گوڈو ناں دا بندا اے جہدی اُڈیک کردے کردے پاتر اک دوجے نال اجہیا ں گلاں کررہے نیں جنہاں دا کوئی مطلب ای نہیں ۔ جدوں ایہ ڈراما اپنے بہت ای تھوڑے پاتراں راہیں ہولی ہولی اگے ودھدا اے تاں کسے دی اُڈیک وچ کھلوتے پاتراں وانگ ڈراماویکھن آلیاں دی اُڈیک وی ودھ جاندی اے کہ گوڈو کون اے تے کدوں آسی، پر اوہ نہیں آوندا تے اسٹیج تے دو ہور پاتر آجاندے نیں جنہاں وچوں اک نیں بھارا جیہا بکسا، فولڈنگ اسٹول ، ٹوکری تے وڈا سارا کوٹ چکیا ہوندا اے تے دوجے دے ہتھ وچ اک رسی پھڑی ہوندی اے جہڑی اوہنے بھار چکن آلے دے گل وچ باندر وانگ پائی ہوندی اے ۔ دوجے ہتھ وچ بندے نے اوہنوں سدھا کرن لئی اک چھانٹا وی پھڑیا ہوندا ے ۔ طافو ناں دا ڈاڈھے مزاج آلا ایہ پاتر کسے ظالم تے بے رحم مالک وانگوں دوجے پاتر بختو نوں چھانٹے وی ماردا اے تے اوہنوں اپنا بھار ہیٹھاں رکھن لئی وی نہیں آکھدا ۔ پر اسٹیج تے بیٹھیے پہلے دو پاتراں وارث تے ارپن توں ایہ ضرور پچھدا اے پئی ’’ایہ گوڈو کون اے ؟ ‘‘ جہدے جواب وچ اوہناں وچوں اِک کہندا اے
’’ اوہ جی ۔ ۔ ۔ اوہ بس ماڑے جہے جانو نیں ۔ ‘‘
تاں اوہ کہندا اے ’’ توں سمجھیا سی میں اوہ آں ‘‘
نال ای اوہ اپنے غلام ورگے بندے دے گل دی رسی کھچ کے اوہنوں کہندا اے :
اُٹھ خنزیرا !
پِشاں !
ٹھہر اوئے !
گھم جا !
اوہ سامان چکے ہوئے اپنے مالک دی ہر گل مندا اے ۔ تے ایہ سارا کچھ چوکھے چر تیک چلدا رہندا اے ۔ اودوں تیک جدوں وارث ناں دا پاتر اوہدے کولوں پچھدا اے
ایہ بھار تلے کیوں نہیں رکھدا ؟
ایس گل دا جواب دین دی تھاں طافو ناں دا اوہ پاتر اجہیا ں گلاں کرن لگ جاندا اے جنہاں توں صاف پتا لگدا اے پئی اوہ کوئی جواب ای نہیں دینا چاہندا ۔ گل نوں ایدھر اودھر پھیردیاں چوکھے چر مگروں اوہ کہندا اے ۔
ایہ تسیں پہلاں کیوں نہیں کہیا ؟
اوہ اپنے آپ نوں ارام چ کیوں نہیں رکھدا ؟
رل کے ایہدے نتارے دی کوشش کرنے آں ۔
کیہ ایہدے کول ایہ حق نہیں ؟
یقینا ہے ۔ ثابت ہویا ایہ آپ ای نہیں چاہندا ۔
ایس ’’ آپ ای نہیں چاہندا ‘‘ وچ بہت سارے سوال چھپے ہوئے نیں ۔ میری جاچے ایہ گل اُس غلامی ول وی اشارہ کردی اے جہڑی بندے نوں ہمیشہ غلام رہن دی عادت پا دیندی اے تے اوہ ازادی دا مزہ ای بھُل جاندا اے ۔ پر ایس گل توں ہٹ کے وی جے سیموئیل بیکٹ دے جیون تے جھاتی ماری جاوے تاں پتا چلدا اے کہ اوہدے زمانے وچ وڈی جنگ نال مرن آلیاں دا دکھ، یورپ وچ جنگ دے مگروں ہون آلی ٹٹ بھج تے غریبی، ایٹم بم نال سڑے ہوئے انساناں دے ڈھانچے تے ایہناں ساریاں اوکڑاں توں نسن دا کوئی راہ نہ لبھن دا غم ایس ناول دے پاتراں دی اُڈیک دا مطلب ساڈے اُتے کھول دیندا اے ۔
اک وار تاں انج وی ہوندا اے کہ غلام بنیا پاتر اپنا بھار ہیٹھاں رکھ کے نچدا اے تے نال ای کچھ پڑھدا وی اے ۔ اوہدے پڑھے ہوئے سبق وچ وی بہت سارے سبق چھپے ہوندے نیں پر ’’ گوڈو ‘‘ فیر وی نہیں آوندا ہاں اِک منڈا ضرور آوندا اے جہڑا ایس ڈرامے دا پنجواں پاتر بن جاندا اے ۔ آن آلے منڈے نوں وی پہلاں تاں گوڈو ای سمجھیا جاندا اے پر اوہ گوڈو نہیں ہوندا ۔ ہاں گوڈو بارے گلاں وی کردا اے تے کہندا اے:
’’گوڈو جی نے کیہا اے تہانوں دساں اوہناں اج نہیں آنا پر کل لازمی آن گے ۔ ‘‘
تے اینج ای ایہ ڈراما بناں کسے کوڈو دے آئے مُک جاندا اے ۔ ایہدے وچ نظر آون آلے پہلے دو مکھ پاتررُکھ نال لمک کے پھاہے لگن دا وی جتن کردے نیں پر رسی نہ ہوون کر کے اوہ ایداں وی نہیں کر سکدے ۔ ڈرامے وچ اک منڈا دوجی وار فیر اوہناں دے کول گوڈو دی آس بن کے آوندا اے پر گوڈو نہیں آوندا ۔
Waiting for Godot دنیا دیاں وکھ وکھ بولیاں وچ ترجما ہو چکیا تے بہت سارے دیساں وچ ایہنوں کھیڈیا وی گیا اے ۔ کراچی وچ ’’ انشاء کا انتظار ‘‘ دے ناں نال ایہدی Adaptation انور جعفری نے کیتی سے تے اٹھ سال پہلاں ’’ تحریک نسواں ‘‘ نے ایہنوں کراچی آرٹ کونسل وچ کھیڈیا سی ۔ ایس توں وکھ گواہنڈی دیس وچ ایہنوں ہندی وچ چھاپیا گیا تے اسٹیج تے کھیڈیا وی گیا ۔
شاہد شبیر نے Waiting for Godot نوں بہت ہی ودھیا پنجابی روپ دتا اے پر ایہدے بارے پنجابی ساہت کاراں نے اُکی گل نہیں کیتی ۔ میں ایہدا کارن تاں نہیں جاندا پر ایہ ضرور آکھاں گا کہ کسے وی بولی دے امیر ہون دا سب نالوں وڈا ثبوت ایہ ہوندا اے کہ ساری دنیا وچ رچے ہوئے چنگے ساہت دے ترجمے اوہدے وچ ملدے ہوون ۔ شاہد شبیر نے بناں کسے لالچ دے جو انملاکم کیتا اے اوہدی قدر کرن دی لوڑ اے ۔