" جگت دُھمی ماہر لسانیات ڈیوڈ کرسٹل دے مضمون دا ترجما " زباناں دا مستقبل

جگت دُھمی ماہر لسانیات ڈیوڈ کرسٹل دے مضمون دا ترجما " زباناں دا مستقبل"

ترجما کار:کرامت مُغل

کوئی وی زبان کلّی نہیں رہ سکدی۔ ہر زبان اک دُوجے نوں متاثر کردی اے۔ اوہ زباناں جہڑیاں قومانتری سطح اُتے پھلیاں ہوئیاں نیں جویں کہ فرنچ‘ سپینش‘ چینی‘ سو ایلی اوہ دُوجیاں رلدیاں ملدیاں زباناں اُتے چوکھا اثر چھڈدیاں نیں تے گلوبل زبان فطری طور اُتے سبھ توں ودھ اثر چھڈدی اے۔

پچھلے پنجاہ ورھیاں دے رجحاناں وچوں اک انگریزی زبان دا ودھاء قومانتری سطح اُتے وی دُوجیاں زباناں دے بھنڈار توں اُدھارے لئے لفظ وچ وادھا اک انوکھی مثال اے۔ ایتھے حروف تہجی دے پہلے اکھر توں شروع ہوندیاں درجناں مثالاں مینفرڈ گارلشن دی ڈکشنری آف یورپین 2000 توں دِتیاں جا سکدیاں نیں۔

AA. (Alcholics Anonymous) Absenteeism) Absenteeism, aborber (as in a bridge), abstract (Content Summary), accelerator, accountont, executive, ace (tennis), acid (LSD), acid house (music), action film.

AD (Art Director)

تہذیباں دا اندر نوں ویہن ہوندا اے تے ہر تہذیب دے کل ملے جلے رویے ہوندے نیں تے اوہنوں لغت وچ وادھے دا اک ذریعا مِتھدے نیں۔زباناں بارے شدھ گیان رکھن والیاں تے ایہنوں برا سمجھیا اے تے ایہنوں زبان دیاں روایتی قدراں اُتے اک حملے وجھوں ویکھیا جاندا اے۔

ایہناں نال لڑن والیاں تنظیماں بن چکیاں نیں۔ کجھ اہم مسئلیاں وچ 1994 فرانس (لوئی ٹوبن) وچ ایہناں اُتے پابندی دی اک مشہور مثال اے۔ طاقت دے جذبے تے ودھا دے قدر ہونی چاہیدی اے پر ایسے طرحاں تواریخ سانوں دسدی اے کہ ایہدا ہمیش سختی نال ورودھ رہیا اے۔ ساریاں زباناں دا اک دُوجے نال ناتا اے۔ ساریاں زباناں دُوجیاں ہور زباناں توں منگویں لفظ لیندیاں نیں۔ کوئی وی لسانی طبقا ایس عمل نوں روک نہیں سکیا۔ صرف اک ای راہ اے کہ اوس زبان نوں دُوجی زبان توں دور رکھیا جاوے پر کوئی وی سماجی تے معاشی طور اُتے کلّا رہن والی پالیسی دی حمایت نہیں کرنی چاہیدی۔

ایہ دھوکھااُدھار لین والیاں دی حالت وچ اے۔ شدھ زبان دے منن والی ایس گل اُتے یقین رکھدے نیں کہ ادھار لئے دُوجیاں زبانا دے لفظ اوہناں دی اپنی زبان دی خوبی نوں بدلے گی تے ایہ اک وڈی تباہی اے۔ خوبیاں ضرور بدل جان گِیاں پر وڈی تباہی یقینی طور اُتے نہیں آوے گی۔ شہادت زباناں دی تواریخ وچوں ای ملدی اے۔ خاص طور اُتے انگریزی زبان دی تواریخ توں آکسفورڈ انگلش ڈکشنری دی پڑتال کردیاں ایہ گل ساہمنے آوندی اے کہ صدیاں توں انگریزی نے دُوجیاں 350 زباناں توں لفظ ادھار لئے نیں۔ ایس نے انگریزی دے کردار نوں بلکل ڈرامائی انداز نال بدل چھڈیا اے۔ مڈھلی جرمنی جرمینک زبان‘ اج دی انگریزی اینگلو سیکسن ویلے دی نہیں رہی‘ اکھراں دا لفظاں دے بھنڈار دا چوتھا حِصا جرمینک نہیں سگوں رومی‘ لاطینی تے یونانی اے۔ (مینوں ایہ ہمیشا طنزیا لگیا جدوں فرانسیسی مثال دے طور اُتے انگریزی لفظاں دی اپنی زبان وچ رلت دی شکایت کردے نیں۔ اک تازا مثال ”کمپیوٹر“ دے شبد دی اے جہدا مُڈھ فرانسیسی تے لاطینی اے)

بے شک انگریزی بدل چکی اے پر کیہ ایہ بری گل اے؟ چاسر تے شیکسپیئر دے بیانن ڈھنگ دا کافی اثر دوجے لکھاریاں اُتے پیندا اے۔ ایسے پاروں ای کہ اوہناں کول کئی زباناں دے لفظاں دے بھنڈار سی

تے ہر کسے نے لفظاں د ے بھنڈار وچ فایدے وند وادھا کیتا اے۔ انگریزی زبان وچ ساڈے کول بہت سارے لفظ جرمینک‘ فرنچ تے لاطینی نیں جہڑے کہ ادھار دی تواریخ دی وجھاتوں پھلدی اے ایہ لفظ بنیادی خیال نوں معنیاں دی تبدیلی نال بیان کرن دی خوبی رکھدے نیں جہڑا کہ ہور کسے طرحاں ممکن نہیں اے۔ ادھار لئی لفظالی معنیاں دی قدر وچ وادھا کر دی اے تے لوکاں نوں ایس گل دا موقع وی دیندی اے کہ اوہ اپنی سوچ معنیاں دی تبدیلی نال باریک فریق سمیت بیان کر سکن۔ ایہی ایس لمحے دُوجیاں زبانلاں وچ ہور رہیا اے۔ مثال دے طور اُتے نوجوان بہت سارے ادھار لئے لفظ نوں چنگا سمجھدے نیں جہڑے کہ بڈھی نسل نہیں کر سکدی تے نتیجے وجھوں بیانن ڈھنگ بدلدا اے۔ ایس طرحاں زباناں وچ نویں کوش دا وادھا ہوندا اے جو اوس وچ پہلاں توں موجود نہیں سی۔ بہت زیادا سماجی سطح اُتے انگریزی اکھراں دی ورتوں ہو رہی اے مال دے طوراُتے اشتہار سازی وچ جتھے انگریزی شبداں دی ورتوں نال چیزاں نوں ویچن وچ وی مدد ملدی اے۔ ا نگریزی وچ فرانسیسی دے لفظ پرفیوم ویچن وچ مددگار ثابت ہوندے نیں۔برطانیا وچ بہت زیادا ورتیا جاون والا لفظ ٹی وی دے ذریعے پچھلے دس ورھیاں توں پرچلت اے۔ (Vorspoung durch Technik) جو اک زبان لفظ اپناوندی اے تاں ایہدے نال اوہ اوازاں تے گریمری اصول وی کر لیندی اے۔ وار وار دہرائی انگریزی دی ایہ تواریخ اے تے پوری دنیا وچ پھیل چکی اے تے ایسے طرحاں دا عمل دُوجیاں زباناں وچ وی داخل ہو رہیا اے۔ جدوں فرانسیسی اکھر ”ریسٹورنٹ“ انگریزی وچ آیا‘ ہولی ہولی ایہنے اپنی خوبی بدلی‘ فرانسیسی دی نک توں اچارن والی خوبی مُکی۔ ”ریسٹووورنگ“ توں آخر کار ایہدا تلفظ ”ریسٹورونٹ“ ہو گیا۔ ملدے جلدے انگریزی اکھراپنا تلفظ بدل لیندے نیں تے آخر کار اوہناں دی انگریزی شبداں نوں جاپانی وچ داخل ہون کرکے متاثر کیتا اے۔ ایہ وی اک مسئلا اے۔ بہت زیادا اجہے اکھر نیں جو انگریزی باشندے دی پکڑ وچ نہیں آوندے۔

جہدی اک وجھا اوہناں اُتے جاپانی ہوون دا لیبل وی لگنااے۔ انج ہون کرکے نویاں زباناں بندیاں جا رہیاں نیں۔ اجہیا لیبل لگ جانا کوئی مخولیا گل نہیں۔ جویں کہ اسیں ویکھ چکے آں کہ ایہنوں اک خاص ڈھنگ نال ورتیا جاندا اے۔ ایہ اوہ خوبیاں دی ابتدا نیں جہڑا کہ لسانی لحاظ نال پوری دنیا وچ واپر رہیاں نیں تے زباناں بڑی تیزی نال اک دوجے نال ناتا ودھا رہیاں نیں۔ اوہ ایس گل دی بنیادی مثال اے کہ انسانی زبان نوں کسے وی صورت وچ قابو وچ نہیں کیتا جا سکدا۔ زبان قومی‘ فیر قومانتری تے گلوبل زبان دا درجا لے لیندی اے تے اپنی مڈھلی ملکیت چھڈ دیندی اے۔ اسیں ویکھ چکے آں کہ انگریزی زبان دی ملیکت گنوا چکی اے تے ہُن ایہدے ورتن والیاں دا ایس دیس اُتے چوکھا اثر ہو گیا اے۔ پوری دنیا وچ ورتی جاون کرکے ایہ بدل رہی اے تے اکیہویں صدی وچ زباناں دے خاندان وچ ایہ کیوں اک حصے دا مڈھ نہ بنے گی۔

لفظاں وچ وادھا سانوں ساریاں نوں متوجا کردا اے۔ کیوں کہ لغت وچ وادھا بڑی تیزی نال ہوندا جا رہیا اے۔ لوکاں نوں لفظاں دی جانکاری اے تے نویں لفظاں دے مطلب دی وی جانکاری اے۔ پر سارے ادھار لئے اکھراں ول اکو جہی توجا نہیں دتی جاندی۔ ادھار لئی لفظالی دیاں دو قسماں نیں۔خیالاں دی ترجمانی واسطے اکھر جو پہلے زبان وچ نہ ورتے گئے ہوون (جویں کہ انٹرنیٹ لفظالی وچ) تے اوہ کھر جہڑے کہ خیال نوں بیانن ویلے پہلاں ای مکمل طور اُتے ورتے جا چکے ہوون۔ دُوجی قسم نوں تنقید دا نشانا بنایا جاندا اے کیوں کہ ایہ ڈر ہوندااے کہ نواں اکھر پرانے نوں مٹا دیوے گا۔ مثال دے طور اُتے لفظ Kingly نواں اکھر پرانے نوں نہیں مٹاندا پر ایہدے وچ وادھا کردا اے۔ جویں کہ سپیشن وچ‘ مثال دے طور اُتے انگریزی لفظاں نوں موافق بنایا گیا تے اوہ انگریزی دی بجائے سپینش بن گےء۔ بھاویں روایتی سپینش اکھراں دے نال اوہ

وکھرے معنے رکھدے سن۔ ایس تعلق دا عمل کئی لوکاں نوں فایدادیندا اے جویں کہ شاعر‘ ناول نگار‘ ڈراما نگار‘ طنز نگار‘ مزاح نگار‘ مشتہر تے صحافی‘ جہڑے کہ ایہ معنیاں والی تبدیلی اکھر ورتدے نیں۔ اک نسل عام طور اُتے ایہدے نال جڑ جاندی اے بھاویں انٹرنیٹ بڑی تیزی نال ایہ کارے کری جا رہی اے۔ پچھانہ جھات پائیے کہ پرانی نسل کو کہڑے ادھار لئے لفظ سن۔ اسیں اوہدی قدر کرنے آں‘ کیوں کہاسیں دیکھنے آڈں کہ لکھاریاں نے ہور لوکاں اوہناں دی چنگی ورتوں کیتی۔ موجودا نسل ای ادھاری لفظالی والی اے جہنوں تنقید اپنے ول کھچدی اے۔

تے دُوجاجتھے نویں لفظ پرانیاں نوں مکاء دیندے نیں (جویں کہ انگریزی وچ وی ہوندا اے‘ سیکڑیاں لفظ اینگلو سیکسن لفظاں نے مکاء چھڈے) کوئی وی ایہدے بارے کجھ نہیں کر سکدا۔ ایہ نکتا وار واردہرائی منگدا اے کہ انسانی زبان نوں قابو نہیں کیتا جا سکدا۔ کانٹ نے اپنے خشامدیاں نوں جھڑکیا کہ آون والی لہر نوں نہ تے اوہ روک سکدا اے تے نہ ای خدا۔ ایس کہانی دا گوڑھا تعلق اوس ویلے بن جاندا اے جدوں اسیں انفرادی‘ گروہی‘ تعلیمی‘ اداریاں تے پارلیمنٹ بارے سوچنے آں جو ادھاری لفظالی نوں روکن لئی جتن کر رہے نیں بھاویں لفظالی کسے وی زبان وچوں آ رہی اے۔ اوہناں نے ماضی وچ ایہدا کجھ انتظام نہیں کیتا۔ اوہ آون ولاے دور وچ وی نہیں کرن گے۔ زبان بہت طاقتور اے کیوں کہ ایہدے وچ بولن والے بہت زیادا ہوندے نیں۔ سوائے اوہ مٹھی بھر کیساں دے جتھے بولن والے گھٹ نیں تے اوہدے استعمال نوں منصوبا بندی ہیٹھ چلایا جا سکدا اے (جویں چھوٹیاں تے خطرے وچ کجھ زباناں ہوون) استعمال فیروی قابو توں باہر اے۔ ایہی مسئلا طاقتور زباناں نال وی اے جویں فرانسیسی‘ سپینش تے جرمن نال نیں۔ ایہ اوہناں ملکاں وچ بولیاں جاندیاں نیں جتھے بہت ساریاں نسلاں کٹھیاں رہندیاں نیں۔

اُدھاری لفظالی اُتے حملے دی بجائے جے ویکھیا جاوے تاں ایہ سانوں ہور شعور دیندی اے کہ ادب وچ

سکول تے معاشرے وچ وڈی سطح اُتے تخلیقی صلاحیت نوں ودھایا جاوے۔ انج کرن نال وقت تے طاقت دی صحیح ورتوں ہووے گی۔ نہ نظر آون والی برآمدات اُتے ایہ ادھار لئی لفظالی‘ جتھے مختلف لسانی پچھوکڑ رکھن والے لوک ویلا بتاندے نیں اوتھے ایہ ادھاری لفظالی نہ نظر آون والی برآمدات نیں۔ ایہ لسانی زندگی نوں نویاں سمتاں دیندی اے۔ دنیا دا شہری ہوون دے ناتے میں اپنے لسانی خزانے وچ ہر اُدھار لفظ دی قدر کرناں تے اوس دی اُڈیک کرناں جدوں لوکی انج سوچن گے۔ جے لوکاں کول طاقت تے ویلا پریشان واسطے اے۔ اوہ وی لسانی معاملیاں واسطے بہت سارے ہور مسئلے اوہناں دی توجا منگدے نیں۔

٭٭٭٭٭