اِک جوگی نال جُڑے بہت سارے جوگی

اِک جوگی نال جُڑے بہت سارے جوگی

توقیر چغتائی

کسے ذاتی مجبوری پاروں ساہت تے سبھیا چارک ڈھانیاں توں دور ہو کے وی Committed لیکھک ایس کھیتر وچ ہون آلے رجھیویاں توں دور نہیں ہوسکدے۔ ورھیاں مگروں وی جے اوہناں نوں کم کار، نوکری جاں کسے ہور ذمے واری توں ویلھملے تاں اوہناں اندر لُکیا کہانی کار،کوی جاں الوچک اچن چیت باہر آکے اوہناں دی انگلی پھڑ دا اے تے اِک وار فیر اپنے ساہتک رجھیویاں وچ رُجھے یاراں دوستاں کول لے جاندا اے۔

پریم مان وی اِک دو نہیں سگوں اٹھائی ورھے ساہتک رجھیویاں توں دُور رہ کے اِک وار فیر اِس پڑ وچ لتھے تاں اوہناں نوں ہر پاسیوں ”جی آیاں نوں“ آکھیا گیا۔ اپنی جوانی وچ ہی پنجابی ساہت دی جھولی وچ دو کتاباں پان مگروں اوہ اپنی پڑھائی پوری کرن لئی پنجاب تے پنجابی ساہت کار دوستاں نوں چھڈ کے یو کے آ گئے تے فیر امریکا جا کے اپنے کم وچ رُجھ گئے، پر کم کار تے کھوج کاری توں ویہلے ہوئے تاں اوہناں ساریاں ساہتک یاداں نوں کٹھیاں کر کے ”اندریٹے دا جوگی“ ناں دی کتاب راہیں ساڈے ساہمنے لے آئے جہناں دی پنڈوکڑی جیون دے دوجے موہڑے نال بنھ کے یو کے تے، امریکا لے گئے سن۔

کلا دے جس جوگی دے جیون تے ا یس کتاب دا ناں رکھیا گیا اے۔ اوہ پنجاب تے پنجابیاں لئی کوئی اوپرا بندانہیں سگوں مہان چتر کار سوبھا سنگھ اے۔ اپنے جیون وچ ای سوبھا سنگھ نوں پنجابی سبھیا چار تے سکھ دھرم نال جڑے کروڑاں لوکاں نے اوہ عزت تے مان دتا سی جو ہر بندے نوں نصیب نہیں ہوندا۔ اندروٹا ہماچل پردیش دیاں پہاڑیاں دی جھولی وچ وسدا اجہیا پنڈ ہے جو چتر کاراں،لیکھکاں تے فن کاراں دے پنڈ وجھوں مشہور اے۔ ایس پنڈ نوں آباد کرن آلی پنجابی تھیٹر دی مہان ہستی نورا رچرڈ سی جو آئر لینڈ وچ جمی تے فیر اوہنے لاہور دے دیال سنگھ کالج وچ انگریزی ساہت پڑھان آلے اُستادفلپس ارنسٹ رچرڈنال ویاہ کر لیا سی۔ نورا رچرڈ 1920 وچ لاہور نوں چھڈ کے اندریٹے آن وسی تے ہندستان دی ونڈ مگروں سوبھا سنگھ وی ایتھے ای آکے آباد ہو گئے سن۔

اندروٹے وچ رہن آلیاں جاں اوتھے آن جان آلیاں داذکر کرئیے تاں گل چوکھی لمی ہو جاوے گی، اسیں تاں گل کراں گے اوہناں پنجاں گھنٹیاں دی جہڑے پریم مان ہوراں نیں اندروٹے وِچ سوبھا سنگھ نال بتاکے امر کر دتے۔ ایس بہت ہی تھوڑے ویلے وچ اوہ اپنی یاداں دے اجہے پنے ساڈے ساہمنے لیائے جہڑے گھٹو گٹ چالھی ورھے تیکر پرانے گاگتاں دے نال اوہناں اپنے دل تے دماغ دے خانیاں وچ وی سانبھے ہوئے سن۔

”اندریٹے دا جوگی“ وچ ساڈے ساہمنے جہڑا سوبھا سنگھ آوندا اے اوہ امرتا پریتم تے دوجے بہت ساریاں لیکھکاں دے ریکھا چتراں توں اُکا وکھرا اے۔ پریم مان نے جہڑے سوبھا سنگھ نال سانوں ملوایا اے۔ اوہ نانک سنگھ جہے کہانی کار تے ناول کار نال اٹھدا بہندا، کھاندا پیندا وی دِسدا اے تے فیر بلراج ساہنی دا آدر نہ کرن تے اوہنوں جھڑکدا وی اے۔ اوہ دھنی رام چاترک دیاں غزلاں تے واہ واہ وی کردا اے تے اوہناں دی اپنے کامیاں نال محبت تے انسانیت دیاں کہانیاں وی سنادا اے۔ ایس ریکھا چتر (خاکے) وچ سانوں اجہیا سوبھا سنگھ وی نظر آوندا اے جہڑا گُرواں دیاں مورتاں دی عزت تاں کردا اے پر نال ای ایہ وی کہندا اے کہ ایہناں مورتاں دی کمائی نال اوہداگزارہ نہیں ہوندا۔ سوبھا سنگھ ہوریں صاف صاف کہندے نیں۔”سانوں تاں ایہ بی بی (سوہنی) ای روٹی دئی جاندی اے۔ گرواں دیاں تصویراں نوں تاں لوک متھا ای ٹیک چھڈدے ہن۔ سانوں ایہناں وچوں کجھ نہیں بچدا۔“

”اندریٹے دا جوگی“ وچ اک جوگی نہیں سگوں بہت سارے جوگی اپنا اپنا جوگ ونڈدے پھردے نیں، پر ایہناں جوگیاں دے من نوں پھرولیے تاں اجہیاں گلاں وی سامنے آوندیاں نیں جہڑیاں اوہناں دے جوگ تے پھبدیاں ای نہیں۔ بلبیر مومی جہے ودھیا ساہت کار دے جیون نوں دوست ہو کے وی جدوں ساڈا لیکھک نیڑیوں ہو کے ویکھدا اے تاں اوہنوں کہنا پیندا اے ”جدوں اسیں چندی گڑھ رہندے سی تاں میں مومی بارے ایہ وی کہندا ہندا سی کہ اُس نوں شراب دے لالچ لئی بھانویں چنڈی گڑھ توں کالکا تک تور کے لے جاؤ اوہ بڑی خوشی نال تُر کے چلا جاوے گا۔“ اپنے بہت ہی پرانے تے جوانی دے ایس ساتھی دے اندھ وشواش دی گل کردیاں پریم مان ہوریں دسدے نیں کہ ”جدوں بلبیر مومی نے کینڈا آونا سی تاں اوہنوں ویزے وچ اڑچن پئے گئی سی۔ کسے نے آکھیا تسیں اک نوے سال دے پنڈت کول جاؤ۔ اوہ تہادا میلا رُمال، میلی بنین جاں کچھا سُنگھ کے دس دیندا ہے کہ تسیں کیوں آئے ہو۔ تہاڈی کیہ مشکل اے تے ایہدا حل کیہ اے۔۔۔۔ پنڈت نے مومی دا کچھا سنگھ کے کہیا’آپ کی بدیش جانے کی سمسیا میں رکاوٹ ہے۔‘ اُس نے گڑ تیل تے آٹے دیاں اِک لکھ گولیاں وٹ کے چھے مہینے وگدے پانی وچ مچھیاں نوں کھوان لئی کہیا۔ مومی ہوراں نے حالی اک ہزار گولیاں ہی پائیاں سن کہ اوہناں دا کینیڈا دا ویزاآگیا۔"

جوگیاں دی ڈھانی وچ سانوں دلجیت موکھا ناں دا اک جوگی وی نظر ااوندا اے جہڑا ساڈے لیکھک دا پرانا تے قریبی یار ہے۔ بہت پہلاں اوہدی شاعری دی اک کتاب چھپی سی جہدے مگروں اپنی کوئی کتاب نہ چھپوا سکیا پر اوہ دنیا دے اچھے ساہت تے ہمیشانظر رکھدا سی۔ دلجیت موکھا بارے لکھیا ہویا چتر پڑھ کے صاف لگدا اے کہ اپنے بہت سارے قریبی دوستاں نالوں ودھ کے پریم مان اپنے ایس یار نال محبت کردا سی تے اوہدے اچن چیت ٹُر جان تے اوہنوں بہت دکھ ہویا۔

ایس کتاب وچ اجہے بہت سارے جوگی وی ملدے نیں جہڑے پنجابی غزل دی پچھان بن چکے نیں۔ اوہناں وچ ڈاکٹر جگتار وی ہے تے اوہدے نال چانن گوبند پوری اتے دیپک جیتوئی ورگے غزل دے ودھیا شاعر وی شامل نیں۔ ایس توں وی اگے جائیے تاں اوہناں دا بہت ای پیارا دوست تے غزل دا شاعر اجے تنویر وی ٹیلی فون تے روز ای اوہناں نال سوہنیاں سوہنیاں گلاں کردا تے اپنے شعر سانجھے کردا ملدااے، تے لیکھک دے اندر چھپیاغزل دا شاعر وی بول پیندا اے کہ ” اصل وچ غزل نوں لکھن اتے پڑھن لئی خاص دل، مزاج اتے سوچ والے، اتے سنویدن شیل(حساس) انسان ہوندے ہن۔ غزل لکھن اتے ایہدا آنند مانن ہر اک دے وس دا روگ نہیں۔“

”اندریٹے دے جوگی“ وچ سانوں واہنی منجی تے لما پیا پنجابی کویتا دا اک بہت وڈا ناں چرن سنگھ سفیر وی ملدا اے جو کہندا اے

ہس کے نہ لنگھ گوریئے

پھُل کِر گئے گلی وچ سارے

تے نال ای پنجابی دا ودھیا کہانی کار پریم پرکاش وی اپنے گھر دے پچھلے کمرے وچ کمبل ولھیٹ کے کلم کلا لما پیاکتاباں پڑھدامل جاندا اے۔ اوہ کہندا اے”ایہ کمرا کسے ویلے اسیں گاں لئی بنایا سی۔ ایتھے گاں بنھدے ہوندے سی۔ ہن ساڈے کول گاں نہیں۔ میں ایس کمرے وچ آپنا ڈیرا لا لیا۔ گھر توں الگ۔"

پریم پرکاش دیاں گلاں ساہت دے ڈوہنگے گیان توں اگے ودھ کے سانوں اوتھے لے جاندیاں نیں جتھے "شرم" تے "حیا" ورگے اکھر راہ مل کے کھلوتے ہندے نیں، پر پریم پرکاش اوہناں نوں موڈھا مار کے اگے لنگھدے ہوئے کہندا اے ”لکیر دے ویچن نال ہور تاں کوئی فرق نہیں پینا، بس ہن زنانیاں نے نہیں ملن آیا کرنا۔ پہلاں ”لکیر وچ“ چھپن لئی زنانیاں ملن آئیاں رہندیاں سن۔۔۔۔ ہندستان وچ عورت لبھنی بہت مشکل اے۔ ملدی ہی نہیں۔ بندا ترس جاندا۔ باہرلے ملکاں وچ ایہ سمسیا نہیں۔“

”اندریٹے دا جوگی وچ“ سانوں اوہ سارے ساہت کار ملدے نیں جنہاں وچوں کئیاں نال اسیں پہلے وی مل چکے ہاں جاں اوہناں بارے بہت کچھ جاندے ہاں۔ امرتا پریتم، ڈاکٹر مہندر سنگھ رندھاوا، شو کمار بٹالوی، سنتوکھ سنگھ دھیر، بھوشن، امتوج، امریک گل، دلبیر چیتن، جندر، بلبیر مادھو پوری،دیس راج کالی،سرگھی تے ہور بہت سارے دوجے لیکھک وی، پر ساریاں دِیاں چنگیاں مندیاں عادتاں بارے گلاں کرد اپریم مان آپنے آپ نوں وی معاف نہیں کردا۔ اوہنے کتاب دے اخیر وچ "میریاں کجھ پرانیاں ساہتک یاداں"دے ناں نال اپنے بارے جو جانکاری سانجھی کیتی اے اوہ وی کسے ریکھا چتر توں گھٹ نہیں، پر اک گل اوہ فیر وی ساڈے کولوں لکا گیا اے کہ اوہدے آپنے کِتے(Economic)نال جڑیاں ہویاں انگریزی بولی وچ وی اوہدیاں چار کتاباں چھپ چکیاں نیں۔ اِک کتاب(Introductory Statistic ) دے تاں ہن تیک نَو ایڈیشن چھپ چکے نیں۔