قصہ سسی پنوں وچ پنوں دے کردار دانفسیاتی ویروا

احمد شہزاد

قصہ،کہانی،داستان،اجہے اکھڑنیں جہرے اک دوجے نال کافی زیادہ ملدے نیں ۔ تے ایہدے نال نال اپنیاں دی تواریخ وی باری پرانی اے کئی ہزاراں ورھیاں توں اپنیاں دی تواریخ چلدی آ رہی اے۔

ساڈے پنجاب دی تے ایس توں ودھ کے برصغیر وچ وی اپنیاں دی تواریخ ایہنی ای پرانی اے جِنی ایس خطے دی اپنی تواریخ پرانی اے۔ پنجاب وچ وی ایس مڈھ قدیم توں ای اسیں قصے، کہانیاں تے داستاناں سندے آئے آں۔ ایسے طرحاں ای دوچے صوبیاں وچ وی داستاناں ملدیاں نیں جیویں سندھ دے علاقے وچ سسی پنوں اے۔

اساڈے کلاسیکی شاعراں نے کئی روحانی قصے لکھے پر ہر دا کوئی اک ادھ قصّا ای شا ہکار تے شناخت بن کے اوہنوں امر کر گیا جیوں وارث شاہ مولوی غلام رسول عالمپوری یوسف زلیخا میا ں محمد بخش سیف الملوک پیلو تے حافظ بر خودار مرزا صاحباں تے فضل شاہ سوہنی مہینوالپاروں ادب دے اسماں تے چمکے۔

ایہدی وجھا ملدے جلدے محسوسات دے روحانی لمحیاں دا ملن اے جہناں راہیں ٹیسی تے اپر گئے۔انج ای ہاشم شاہ نے سسی پنوں اودوں لکھی جدوں اوہناں دے اندرے چھپے دردیلے احساس دے بندے نے منگ کیتی تے اوہناں نوں ایہدے مشابہت صرف سسی پنوں دے قصے وچ نظر آئی۔

ایسے طرحاں ای ایہناں قصیاں،کہانیاں تے داستان دے کردار وی وقت دے نال امر ہو گئے۔ ہیر روح تے رانجھا جسم دی علامت بن گیا، صا حباں عشق دی علامت بنی تے مرزا جرئت دی علامت بن گیا بلکل ایسے طرحاں ای جے اگر سسی پیار،محبت دی علامت بنی تاں پنوں وفا دی علامت بن گیا۔

قصہ سسی پنوں تے دوجیاں قصیاں وچ اک مڈھلا فرق ایہ وی اے کہ باقی بہتیاں قصیاں وچ اکثر پہلاں مرد ای عورت اُتے عاشق ہوندا اے یا اوہدی تلاش وچ نکلدا اے پر ایہدے وچ اک عورت مرد اوتے عاشق ہوندی اے۔ٹی ایم یوسف اپنی کتاب وچ جدیدنفسیات وچ لکھدے نیں کہ فرائیڈنے شخصیت دے پنج نفسی جنسی مراحل دسے نیں۔

(i) ذہن مرتکز عہد oral stageایہ عہد پیدا ہون توں لے کے ڈیڑھ سال دی عمر تک دا ہوندا اے۔ایس عہد وچ ساریاں حرکتاں دا مرکز منہ ہوندا ای تے بچے دا باہرلی دنیا دے نال تعلق منہ نال ای ہوندا اے۔

(ii) جرزی عہد Anal Stage ایہ ڈیرھ سال توں لے کے تن بال تیکر ہوندا اے ایس حصے وچ بال مڈھلیاں گلاں سکھدا اے۔

(iii) جنسی عہدPrallic Stage ایہ زمانہ تن سالاں توں لے کے چھے ورھیاں تیکر دا ہوندا اے۔ایس ویلے وچ بچہ نفسیاتی الجھناں دا شکار ہو جاندا اے۔

(iv) افضا دا دور Latency Period ایہ زمانہ چھ سالاں توں لے کے بارہ سالاں تیکر دا ہوندا اے۔ بال ماحول وچ بہتی دلچسپی لیندا اے۔

(v) تو لدو تناسل Genital Stage ایس زمانے وچ فرائیڈ مطابق بندے دی شخصیت دا آخر پلا مرحلا ہونداے بال وی بالغ ہو گیا ہوندا اے تے جنسی مخالف وچ بہتی دلچسپی لیندا اے یعنی فرائیڈ مطابق پنجویں سٹیج تے آکے اگر مرد اے تاں اوہدے اندر عورت لئی جذبات پیدا ہونے شروع ہو جاندے نیں تاں جے اگر عورت اے تے مرد لئی۔ ایس لئی جے کسے اک اگے دوجے دا ذکر ہووے گا تاں اوہدے اور مخالف جنس لئی جذبات کھڑکن لگ پین گئے۔(1)

جدوں پنوں اگے پہلی وار مکران وچ آکے تاجراں نے سسی دا حسن دسیا تاں اوہدی دلچسپی ودھ گئی۔

آدم جام شہزادڑی نام سسی بیٹھی تساں دا وردپکا بیلی

اوہدے حسن دی نیں تعریف ہوندی سورج چندبھی ویکھ شرما بیلی(2)

فرائیڈ دے نظریے نوں وی سامنے رکھد یاں ہو ئیاں تے انسانی فطرت نوں وی ساہمنے رکھدیاں ہوئیاں اگر ویکھیا جاوے تاں جدوں پنوں ساہمنے اپنی تعریف کیتی جاوے تاں اوہدا دل ضرور ہلیا ہووے گا تے اوہ ضرور دلچسپی لین لگ پیااہووے گا۔

شہزاد احمد اپنی کتاب ژونگ نفسیات وچ لکھدے نیں:

ہر مرد کے اندر ایک تکمیلیComplementary عورت ہوتی ہے اور ہر عورت کے اندر تکمیلی مرد عنصر موجود ہوتا ہے ژونگ بالترتیب ان کو اینما AnimaاورAnimusکا نام دیا ہے۔(3)

جدوں پنوں سسی وی اپنی تعریف سندا اے تاں اوہدے اندر اک کشش پیدا ہو جاندی اے جہڑی فطری ہوندی اے تے اوہ اوہنوں ملن دی سدھر کرن لگ پیندا اے۔

کشش سجناں دی ہوئی سجناں نوں چنتاچت اداسیاں چھاگئیاں

حسن عشق گلاں سنیاں خان پنوں گلاں کنگراعرش ہلا گئیاں (4)

فیر جدوں پنوں دے اندر محبوب نوں ملن دی کھچ پیدا ہوندی اے تاں اوہ اوہنوں ملن لئی تیاری کردا اے تے اوہ سسی دے شہر بھنبھور ول چل پیندا اے۔

بین نال بیتے تجویز کیتی پنوں شہر بھنبھورنوں چل گیا(5)

کوئی بندا جدوں کسے نوں ملن جا رہیا ہوندا اے تاں اوہدے اندر اک عجیب جہی تڑپ ہوندی اے کہ منزل کدوں آوے گی۔ پنوں وی سفر کردا کردا منزل تے اپڑن دے قریب ہوندا اے تاں اوہدی اڈیک، ملن دی سک وی پوری ہوندی نظری آوندی اے

پنوں خان نوں کہن بلوچ ساتھی آیا شہر تساڈ ڑے پیاریاں دا

ایہو شہر جے عاشقاں صادقاں دا یہو شہر ہے عشق و نجاریاں دیا(6)

ڈاکٹر سلیم اختر اپنی کتاب تین بڑے نفسیات دان لکھدے نیں۔

"سیدھے سادے الفاظ میں ہم اینما Anima کو کسی مرد کے ان زمانہ حصائص کا مجموعہ قرار دے سکتے ہیں۔ جو نوعیت کے اعتبار سے لاشعوری ہوتے ہیں۔ عورت میں لاشعوری مردانہ اوصاف کو اینمس Animas کہتے ہیں“ (7)

جہدوں ایہہ شعوری خصاص شعوری ہو جاندے نیں تاں بندے دی حالت فطری طور تے ای بدل جاندی اے۔ تے اوہ اپنے محبوب وچ کھو جاندا اے۔

حسن ویکھ شہزادی دا خان پنوں زلفاں وچ ہو گیا ااسیر پیارے

ہویا قید محبوب دی زلف اندر کیچم شہر دا سپہ سالار سائیں (8)

جدوں کوئی انسان کسے دی محنت، پیار، عشق وچ مبتلا ہو جاندا اے تاں گھر باہر چھڈنا آسان ہو جانداے۔ پر اوہدے گھر والے ضرور پریشان رہندے نیں۔ پنوں تاں سسی دے حسن دا اسیر ہو گیا سی اوہنوں پچھلے گھر بارہر دی کوئی ہوش ای نہیں سی۔ پر اوہدی ماں اوہنوں یاد کردی رہندی اے۔

مائی وین کردی، دنے رات بیٹھی لے لے نام پکاردی آپنوں

اللہ جان دا غائب ہو گئیوں کِتھے چھپ کن لیوں چھپاپنوں (9)

پنوں جدوں اپنے محبوب نوں ملدا اے تاں اوہناں نوں اپنی ہوش ای نہیں رہندی دوواں نوں ملن دی سک ای بڑی سی پیلی وار ملنا ہوندااے تاں حالت ای ہور ہوندی اے۔

پیتا جام شراب پڑھ بسم اللہ سی خاں پنوں نور و نور ہوئے

چڑھیا نشہ نہ غیر دی خبر کوئی پیارے پیاریاں چا حضور ہوئے (۰۱)

جدوں کسے عاشق نون اوہدے محبوب توں دور کرن دی کوشش کیتی جاندی اے تاں اوہدی حالت بلکل خراب ہو جاندی اے اوہ اپنے محبوب توں بغیر کسے صورت وی زندہ نہیں رہ سکدا ایہو حالت ای پنوں دی ہوئی جدوں اوہدے بھرا اوہنوں چک کے اپنے شہر لے جاندے نیں تاں جدوں اوہدی اکھ کھلدی اے تے اوہنوں محبوب دا شہر تے محبوب دونویں نظریں نہیں آوندے تاں اوہ رونا دھونا شروع کر دیندا اے۔

نہ اوہ شہر بھنبور نہ محل سسی پنوں سمجھدا گل شمار کرکے

آوے نظر نہ دیس پیاریاں دا ڈھائیں مار روندا زاروزار کرکے1

پنوں نوں جدوں ہوش آوندی اے تاں اوہ محبوب نوں ملن دی تڑپ وچ واپس نس پیندا اے۔ کیوں جے اوہ ہن محبوب توں بغیر نہیں رہ سکدا۔ انسانی نفسیات اے کہ انسان جدوں کسے دے قریب ہو جاندا اے تاں دور ہونا بڑا اوکھا ہو جاندا اے۔ محبوب دی حالت ویکھ کے پنوں اوہدی قبر دے نیڑے بے ہوش ہو جاندا اے۔

پنوں پیا بے ہوش زمین اتے فقیر ویکھ حیران ہو جاوندا ای(12)

جدوں پنوں اوہدی قبر دے نیڑے بے ہوش ہو جاندا اے تاں اوہ جدائی برداشت نہیں کر سکدا۔ انسانی نفسیات اے کہ جدوں کسے دا محبوب جدا ہو جاوے یاں دنیا توں ٹور جاوے تاں عاشق وی زندا بہتی دیر نہیں رہ سکدا۔ ایس لئی پنوں وی اوہدی قبر وچلا جاندا اے تے دونوں مرن توں بعد فیر اک ہو جاندے نیں۔

پنوں غرق ہو یا گورمٹی اونویں قدرت نال ہو گیا غلاف جانی

کامل عشق دے معجزے ہین سچے کفر ہو نہ سمجھ توں لاف جانی(13)

ایس لئی سسی جے سچی عاشق سی تاں پنوں نے وی پوری وفا کیتی اے تے فطری نفسیاتی میعار اتے وی پورا اتریا اے۔

سسی پنوں دے کردار اساڑے دیس دی دھرتی دے جیندے جا گدے ، حقیقی جاپدے نیں تے ہر کردار اپنے مزاجِ، جذبات تے عادات دے اعتبار نال معاشرے دے کسے جانے پچھانے فرد دی بھر پور نمائندگی کردا اے۔

حوالے:

۱۔ ٹی ایم یوسف، جدید نفسیات، علمی کتاب خانہ 1997 ء ص 334-337۔

۲۔ میاں ظفر مقبول ڈاکٹر، محق و مترجم، سسی پنوں، بزم مولاشاہ 1975ء ص 157

۳۔ شہزاد احمد، ژنگ نفسیات اور مخفی علوم، سنگ میل پبلی کیشنز 1997 ء ص 66

۴۔ میاں ظفر مقبول ڈاکٹر، محق و مترجم سسی پنوں، ص 158

۵۔ ایضاً ص158

۶۔ ایضاً ص 162

۷۔ سلیم اختر، ڈاکٹر، تین بڑے نفسیات دان، سنگ میل پبلی کیشنز 1994 ء ص 164

۸۔ میاں ظفر مقبول، ڈاکٹر، محق و مترجم سسی پنوں، ص 175

۹۔ ایضاً ص 186

۰۱۔ایضاً ص191

۱۱۔ایضاً ص 271

۲۱۔ایضاً ص282

۳۱۔ایضاً ص289