علامہ اقبال

٭علامہ اقبال نے وی اپنی شاعری راہیں نوجوان نسل نوں آزادی دی سنیہا دِتا اے۔

٭۔علامہ اقبال پنجابی دے صُوفی شاعراں دا کلام بڑے شوق نال پڑھدے سن۔

٭ آپ پنجابی زبان نال بُہت پیار کردے سن تے عام بول چال لئی پنجابی زبان ای ورتدے سن۔

٭اُستاد کرم امرتسری نوں علامہ اقبال نے ”پنجابی دا غالب“ دا خطاب دِتا تے اوہناں کولوں فرمائش کر کے پنجابی کلام سُن دے سن۔

٭ ’لب پہ آتی ہے دُعا بن کے تمنا میری‘’پہاڑ اوہ گلہری‘ ورگیاں نظماں نے آپ نوں ہر پاسے شہرت دی ٹِیسی تک اَپڑا دِتا۔ایہ دوویں نظماں انگریز شاعراں دے کلام توں ماخوذ سن جہناں نے بالاں دے اَدب وچ اپنی پچھان بنا لئی۔

٭ علامہ اقبال نے پنجابی زبان وچ چار مصرعے ای لکھے سن،آپ دے کلام نوں اسیر عابد تے شریف کنجاہی نے پنجابی وچ ترجما کیتا اے۔

٭ اِک اُستاد وجوں ساڈے قومی شاعر علامہ اقبال اِسلامیہ کالج لاہور تے گورنمنٹ کالج لاہو ر وچ وی پڑھاندے رہے نیں۔

٭ ’لب پہ آتی ہے دُعا بن کے تمنا میری‘’پہاڑ اوہ گلہری‘ ورگیاں نظماں نے آپ نوں ہر پاسے شہرت دی ٹِیسی تک اَپڑا دِتا۔ایہ دوویں نظماں انگریز شاعراں دے کلام توں ماخوذ سن جہناں نے بالاں دے اَدب وچ اپنی پچھان بنا لئی۔

پاکستان دے قومی شاعر وجوں علامہ اقبال دِی شاعری تے شخصیت نوں ہمیشا یاد رکھیا جاوے گا۔آپ نے اپنی شاعری راہیں برصغیر دی قوم نوں نواں جوش تے جذبا عطا کیتا جس نال اوہناں نے غلامی توں چھٹکارا پاون لئی جتن کرنا شروع کر دِتے۔کشمیری برہمن خاندان دے لوکاں وچوں بابا لولی نے سری نگر وچ آئے اک سیّدبزرگ دے ہتھوں اسلام قبول کیتا تے ایہناں دے خاندان دے شیخ جمال الدین نے18ویں صدی دے آخر وچ کشمیر توں سیالکوٹ ہجرت کیتی۔ایسے خاندان دے شیخ نور محمد دے گھر علامہ اقبال 9 نومبر1877 ء نوں جمعے والے دیہاڑ سویر ے سویرے علامہ اقبال ہوراں دا جنم ہویا۔آپ دی ماں جی دا ناں امام بی بی سی جو تے آپ دے والد دا ناں شیخ نور محمد سی ایہ دوویں ہستیاں نے آپ دی تربیت تے ذہنی نشونما وچ وڈا کردار ادا کیتا اے۔آپ دے وڈے بھرا عطا محمدسن،بھین فاطمہ بی بی عطا محمد توں نِکّے سن۔

مولانا ابو عبد اللہ غلام حسن مسجد شوالہ وچ درس دیندے سن چار ورھیاں دی عُمر وچ اوتھے داخل کروا دِتا گیا تاں جو اوہ دینی تعلیم حاصل کر سکن مسجد شوالہ وچ اِک ورھے تیکر علامہ اقبال ہوراں نے قرآن پاک دی تعلیم حاصل کیتی۔فیر مولانا سید میر حسن دے مشورے نال دین دے نال نال جدید تعلیم حاصل کرن لئی اُردو،فارسی تے عربی اَدب دی تعلیم واسطے کوچہ میر حسن وچ پڑھانا شروع کر دِتا تے ڈیڈھ ورھیاں توں بعد آپ نوں اسکاچ مشن ہائی سکول وچ داخل کروا دِتا گیا ایہ 1884 ء دی گل اے۔

میٹرک تک تعلیم حاصل کرن مگروں سکاچ مشن کالج توں ای ایف۔اے کیتا فیر بی۔اے کرن لئی 1895ء وچ آپ لاہور آ گئے، ایتھے گورنمنٹ کالج،لاہور وچ داخلا لے لیا۔ایتھوں آپ نے ایم۔اے فلسفہ کیتا تے فیر کجھ دیر اوری اینٹل کالج تے گورنمنٹ کالج لاہور وچ پڑھاندے وی رہے سن۔ایہ آپ دی شاعری دا مُڈھلا دَور سی۔آپ نے پہلاں بالاں واسطے شاعری شروع کیتی سی تے ’لب پہ آتی ہے دُعا بن کے تمنا میری‘’پہاڑ اور گلہری‘ ورگیاں نظماں نے آپ نوں ہر پاسے شہرت دی ٹِیسی تک اَپڑا دِتا۔ایہ دوویں نظماں انگریز شاعراں دے کلام توں ماخوذ سن جہناں نے بالاں دے اَدب وچ اپنی پچھان بنا لئی۔آپ دی شاعری دا مُڈھ تاں بالاں لئی لکھن توں ہویا پر جدوں آپ نے آل دوالے غلامی دی زنجیر وچ جکڑے مسلماناں دی وگڑدی حالت نوں ویکھیا تاں آپ نے لاپرواہی وچ سُتی قوم نوں جگاون لئی جتن کرنا شروع کیتا تے وڈیاں لئی شاعری شروع کر دتی۔ایس شاعری نوں وی مان ملیا تے ہر پاسے علامہ اقبال ہوراں دیاں دُھماں پے گیاں۔ہر اَدبی حلقے وچ آپ دی چرچا ہوون لگ گئی سی جس کر کے آپ دِی لکھت نوں وڈے پیمانے تے سلاہیا جاون لگ گیا۔ 1900توں 1905تیکر بھاٹی دروازے دے کول ”محلہ جلوٹیاں“ اندرکرائے دے گھر وچ وسوں اختیار کیتی تے1908توں لے کے 1922 تک انارکلی آوسے،ایس توں مگروں 1935توں 1938تیک میو روڈ آ کے رہن لگے ایس نوں اَجکل علامہ اقبال روڈ آپ دی نسبت نال کہیا جاندا اے۔ آپ دی پہلی شادی کریم بی بی نال ہوئی آفتاب اقبال وڈا پُتر تے اِک دِھی معراج بیگم بالپن وچ ای فوت ہو گئے سن۔دوجی شادی مختار بیگم ہوراں نال ہوئی تے جاوید اقبال ہوراں دا جنم ہویا تیجی شادی سردار بیگم نال ہوئی ایہناں وچوں کوئی بال نہیں ہویا۔

علامہ اقبال ہوریں مولانا روم نال جہڑا عشق دا جذبا رکھدے نیں اوس نوں اوہ کدے وساردے نہیں نیں۔ مولانا روم دے جیون تے فلسفے توں بہت زیادا متاثر سن ایسے لئی اوہناں نوں پِیر رومی تے مُرشد رومی دے حوالے نال یاد کردے نیں تے اپنے کلام وچ وی ایس دا ذکر کردے نیں۔ ایسے طرحاں علامہ اقبال ہوراں نے شیخ عبدالقادر نال وی سارا جیون ای ناتا قائم رکھیا۔شیخ عبدالقادر آپ دے وڈے چاہیواناں وچوں وی اِک نیں۔علامہ اقبال آپ نوں شیخ عالم گنڈھ کہندے ہوندے سن جس دا مطلب اوہ دسدے کہ ایہناں نے ساری دُنیا نوں اپنے نال جوڑیا ہویا اے تے ایسے گل نوں ایہ ودھاندے وی رہندے نیں۔ علامہ اقبال ہوراں نے اعلا تعلیم حاصل کرن واسطے جرمن دا سفر کیتا۔جرمن وسدیاں علامہ اقبال ہوراں نے اپنا چوکھا ویلا ہائڈل برگ وچ گزاریا۔میونخ یونیورسٹی وچ پڑھدیاں اوہناں نے دیگے ناست تے سیتے شل اُستانیاں توں فلسفا پڑھیا سی۔اوہ میونخ نوں ”جزیرہ مسرت“ دے ناں توں پُکاردے سن۔ چیف کورٹ پنجاب ولوں جدوں آپ نوں وکالت دی اجازت ملی تاں آپ کجھ چر تیکر وکالت وی کردے رہے پر ایس نوں ہمیش لئی دولت کماون دا وسیلا نہ بنایا سگوں اوہ تاں اپنے دیس واسیاں دی سیوا کرنا چاہندے سن ایس لئی اوہ لوکاں دی فلاح واسطے سیاست وچ وی حصا لین لگ پئے۔پنجاب یونیورسٹی سنڈیکٹ نے6اکتوبر1933دے اجلاس وچ آپ نوں ڈی لٹ دی ڈگری دین دا فیصلا کیتا ایس توں عثمانیہ یونیورسٹی تے ٹوکیو یونیورسٹی ولوں آپ نوں ڈی لِٹ دیاں اعزازیاں ڈگریاں وی دِتیاں گئیاں سن۔پہلی جنوری 1923ء نوں انگریز سرکار ولوں آپ نوں ”سر“ دا خطاب وی دِتا گیا سی۔

علامہ اقبال کجھ عرصے تیکر اِسلامیہ کالج ریلوے روڈ لاہور وچ انگریزی وی پڑھاندے رہے سن اپنی جگت پدھر دی مشہور نظم ”شکوہ،جواب شکوہ“ وی ایسے کالج دے ہاسٹل دے لان وچ پڑھی سی ایہ اوہی کالج اے ایس کالج نوں ایہ وی اعزاز حاصل اے کہ ایتھے قائد اعظم وی تحریک پاکستان نوں ودھان پھیلان واسطے بہت وار تشریف لیائے سن تے نوجواناں دے دِلاں وچ آزادی دی تڑپ پیدا کیتی۔علامہ اقبال نے وی اپنی شاعری راہیں نوجوان نسل نوں آزادی دی سنیہا دِتا اے۔ آپ انجمن حمایت اسلام دے اجلاساں وچ وی ودھ چڑھ کے حصا لیندے رہندے سن۔اسلامیہ کالج لاہور دے وچ کجھ عرصاانسپکٹر وی رہے علامہ اقبال نے منشی احمد دین دے مقابلے وچ (۱۱۱)ووٹ حاصل کیتے جد کہ منشی احمد دین نوں صرف 30ووٹ ای مل سکے سن۔ آپ نے اسلامک ریسرچ انسٹی ٹیوٹ بناون لئی اپنیاں ساریاں کتاباں ایسے کالج نوں دان کر دتیاں سن۔ ڈاکٹر ہیگ اسلامیہ کالج ریلوے روڈ لاہور وچ فلسفا دے پروفیسر سن اوہ جدوں چیچک دے روگ پاروں وفات پا گئے تاں علامہ اقبال ہوریں ایسے کالج وچ کجھ عرصاپڑھاندے وی رہے۔ایسے لیکچر دیون دے حوالے نال اوہ انج گل کردے نیں: لیکچر کیا ان کی ذہنی مایوسیوں اور ناکامیابیوں (ناکامیوں) کا افسانہ ہے۔“

فروری1902ء وچ آپ نے ”اسلامیہ کالج کا خطاب پنجاب کے مسلمانوں سے“کے سرناویں ہیٹھ لکھی جس دے کجھ شعر ایہ نیں: ہم سخن ہونے کو ہے معمار سے تعمیر آج آئینے کو ہے سکندر سے سر تقریر آج نقش نے نقاش کو اپنا مخاطب کر لیا شوخی تحریر سے گویا ہوئی تصویر آج دیکھیے گُل کس طرح کہتا ہے احوال خزاں مانگ کر لایا ہے بلبل سے لب تقریر آج زینت محفل ہیں فرہادان شیریں عطا اس محفل میں ہے رواں ہونے کو جوئے شِیر آج علامہ ولی محمد ہوشیار پوری دی بیاض وچ علامہ اقبال دیاں بالاں لئی لکھیاں پنجابی وچ دو نظماں ملیاں نیں جس نوں تنویر ظہور نے اپنی کتاب ”علامہ اقبال تے پنجابیت“ وچ شامل کیتیاں نیں۔اوہناں وچوں اِک نظم ایہ اے:

پیارا جیدی

جیدی پیارا پیارا جیدی

میرا راج دُلارا جیدی

نیندے چھیتی چھیتی آویں

سوہنے مٹھڑے خاب وکھاویں

ویکھے سوہنا پیارا جیدی

نیند پری آ جھولا جھلایا

نیندر دا اِک ریلا آیا

سُتا نیندر مارا جیدی

جیدی پیارا پیارا جیدی

شریف کنجاہی ہوراں نے آپ دے شعراں نوں پنجابی رُوپ دِتا اے اِک ونگی ویکھنے آں: مٹی دا سنگ دانے نوں ہے وے رُکھ بناندا پر آدم دے لیکھاں اُتے ہے اوہ کالکھ لاندا مٹی کولوں دانا اپنی جھولی سوڑاں پاوے تاں جے سورج دی اوہ کوئی کرن شکار بناوے پڑھیارہوون دے زمانے وچ آپ دی شاعری وچ غالب دا رنگ اُگھڑواں رہیا۔آپ دی پہلی غزل 1893ء وچ دہلی دے اِک رسالے وچ شائع ہوئی سی۔آپ کجھ عرصا مرزا داغ دی شاگردی وچ وی رہے۔مرزا داغ خط و کتابت راہیں اصلاح دیندے سن ایس لئی اوہناں نے وڈے پیمانے تے اِک دفتر رکھیا سی جس وچ کم کرن والیاں نوں تنخاہ وی دیندے سن۔آپ نوں اپنے ایس اُستاد نال بہت زیادا عقیدت سی جس دا اندازا ایس توں وی لایا جا سکدا اے کہ مرزا داغ دی تصویر حاصل کرنا باعث فخر سمجھدے سن۔اپنے ایس اُستاد دی وفات تے آپ بُہت دُکھی ہوئے،آپ نے ایس حوالے مرثیہ وی لکھیا اے:

آج لیکن ہمنوا! سارا چمن ماتم میں ہے

شمع روشن بُجھ گئی،بزم سخن ماتم میں ہے

آپ نے اِک ہور مرثیہ ”اشک ِ خون“ دے سرناویں ہیٹھ وی لکھیا سی ایہ مرثیہ ملکہ وکٹوریہ دی مرگ تے لکھیا گیا سی جس دے 110شعر سن تے ایس دا انگریزی ترجما ”Tear of Blood“ دے ناں نال خادم التعلیم وچ چھپیا۔اردو دے وچ مرثیہ دا اِک شعر ونگی دے طور تے:

کہتے ہیں آج عید ہوئی ہے ہوا کرے کوئی

اس عید سے تو موت ہی آئے،خدا کر