بِیتے ورھے چھپے کہانی پراگے،ناول تے ناولٹ ۔۔۔۔اِک مختصر جانکاری

2019دے کہانی پراگے،ناول تے ناولٹ

پنجاب دا ناں جدوں وی لیا جاندا اے اایہدے نال کئی کہانیاں دارنگ وی ساہمنے آ جاندا اے۔ پنجاب دا سماج ا جہیا سماج اے جتھے صدیاں توں کہانی موجودرہی اے۔ کدھرے اوہ رگ وید دِیاں کہانیاں دی صورت وچ رہی کدھرے جاتک کہانیاں دے طور اُپر سُنیندیاں رہیاں تے کدھرے قِصیاں دے وچ موجود رہی۔ ”بات“ نوں پنجاب نے ای مُڈھ دِتا اے۔ اوس نوں کسے وی طرحاں جے پرکھیا جاوے تے اوہ علامتی انداز دی کہانی ای لگدی اے۔ مغرب توں کہانی ہندستان اَپڑی تاں سبھ توں پہلاں ایس نوں بنگالی والیاں نے اپنایا تے منّے پرمنّے کہانیکار ساہمنے آئے۔ اَج وی بنگلا کہانی دنیائے اَدب وچ اپنی اِک وکھری پچھان رکھدی اے۔ فیر بنگلا زبان توں کہانی ہندی،ملیالم، اُردو تے ہورناں ہندوستانی زباناں ول سفر کردیاں ہویاں پنجابی زبان تیکر اَپڑی۔ پنجاب اُتے انگریزاں نے صحیح معنیاں وچ 1849 ء وچ قبضا کیتا۔ جدوں اوہناں ایس دھرتی اُپر اپنا پورا قبضا جما لیا فیر ایس اُتے اپنا بھرپور اثر پیدا کرن واسطے انگریزاں نے ایتھوں دی زبان سکھن نوں ترجیح دِتی تاں جے ایتھوں دے وسنیکاں نوں مذہبی طور تے پرچار کیتا جاوے۔ ایہ پرچار مسیحی مذہب دا پرچار سی اوس ویلے تیکر پنجاب اندر پریس تے پرچاکاری دا وی مُڈھ رکھیا جا چُکیا سی۔ انگریزاں نے اپنے پرچارواسطے پنجابی وچ لکھوانا شروع کیتا تاں جے پنجاب دی لوکائی نوں اوس دی زبان وچ مخاطب کیتا جا وے ایس واسطے کتاباں چھاپن داوی آہرکیتا جاون لگا جویں کہ انگریز اوس ویلے پنجاب اندر ایتھوں دی لوکائی دے خلاف اوہناں تے حکمرانی کر رہے سن، ایہ تاں فطری گل ای سی کہ اوہناں نے اپنے دَھرم، اپنی زبان نوں ای ود ھیا قراردینا سی۔ ایہناں دوواں مقصداں نوں حاصل کرن لئی اوہناں نے ایتھوں دے وسنیکاں نوں مسیحی بناون لئی پرچار دا مُڈھ بنھیا۔انگریز نے ایس مقصد لئی مشن دے اداریاں نوں ورتیا،اوہناں نے ایہناں دے وَس وچ آئے ہوئے علاقیاں نوں اپنے قابو وچ کرن لئی اوتھوں دے قصے کہانیاں نوں وی ورتیا نالے رِیتاں رسماں تے رواجاں نوں وی نیڑے ہو کے جاننا چاہیا۔ایہ سبھ زبان دے اوپرے ہوون دی وجھا توں نا ممکن لگیا جس کر کے اوہناں نے اپنے خاص کامیاں دی ایہ ذمے واری لائی کہ اوہ ایتھوں دیاں زباناں وچ قصے کہانیاں دے انداز وچ مقدس بائبل دے قِصّے کہانیاں راہیں مسیحیت دا پرچار کرن۔پنجاب اندر وی لوکاں نوں مسیحی بناون واسطے اوہناں نے وَکھ وَکھ مذہبی قِصّے کہانیاں چھاپنا شروع کیتیاں، ایہدے واسطے اوہناں نے پنجابی زبان نوں ای ورتیا۔ ویکھدیاں ویکھدیاں بہت سارے پنجاب دے واسیاں نے اپنا دَھرم چھڈ کے اوہناں دے دَھرم نوں اپنا لیا۔ سِکھاں نے ایس صورتحال نوں ویکھدیاں اپنے دَھرم دے منّن والیاں واسطے دھارمک یاں مذہبی قِصّے کہانیاں نوں پنجابی دے گُرمکھی رسم الخط راہیں چھاپ کے وَنڈنا شروع کر دتا۔ایس دا مقصد وی اپنی لوکائی نوں مذہبی طور تے مضبوط کرنا سی جس کر کے اخلاقی قصے کہانیاں دی صورت وچ لکھیا جاون لگا۔ایہ تاں سی کہانیاں دا مُڈھلا دور کویں شروع ہویا، بعدوں پنجابی کہانی نے کئی رنگ بدلے تے اجوکے سمے تک اپڑدیاں اپڑدیاں ایس دی اجہی شکل و صورت ساہمنے آ جاندی اے جو ساری دُنیا دے ادب وچ موجود اے۔2019دا ورھا پنجابی فکشن دے ودھا ء لئی کویں دا رہیا ایس دا ویروا کردیاں ہوئیاں پتا چلدا اے کہ دو ناول،دو ناولٹ توں وکھ اَٹھ کہانی پراگے وی چھپے نیں۔

تو قیر چغتائی دا کہانی پراگا ”اخیرلا ہنجو“ چڑھدے پنجاب وچ 2001ء وچ چھپیا سی آپ دیاں کہانیاں ایدھرلے پاسے وِرلیاں وِرلیاں چھپدیاں رہیاں تے پڑھن والیاں نے آپ دیاں کہانیاں نوں ڈھیر مانتا وی دِتی،سویر انٹرنیشنل راہیں آپ دیاں کجھ کہانیاں تاں ساہمنے آئیاں سن پر کہانی پراگے ول آپ نے دھیان بڑے چراں پچھوں دِتا ایس کہانی پراگے چنگی کہانیاں پڑھن والیاں دی تانگھ لمے چِراں توں سی۔جدوں دوواں پنجاباں وچ ”لانگھا“بن رہیا سی تاں اوہ ای ویلا سی جدوں توقیر چغتائی ہوریں اپنا کہانی پراگا ”لانگھا“ جوڑ رہے سن تے ایہناں نے دو پِنڈاں دی علامت راہیں کہانی نوں بیان کیتا اے۔آپ دی کہانیکاری نوں امرتا ورگی منجھی ہوئی کہانیکارا نے سلاہیا اے جویں کہ اوہ فلیپ وچ لکھدیاں نیں:

”تہاڈیاں کہانیاں اپنی چھاویں تُردیاں نیں۔اوہ نہ کسے دی دُھپ لیندیاں نیں نہ کسے دی چھاں قبول کردیاں نیں“ فلیپ

ایس پراگے دی پہلی کہانی ”داگ“ ای پڑھن والیاں نوں اپنے ول کھچن لیندی اے۔کہانی دا جویں تانا بانا بُن رہے ہوندے نیں تاں پڑھنہاراں نوں وی نال نال ای لئی جاندے نیں۔ فیٹش اِزم ورگے موضوع نوں وی آپ نے بڑے سوہنے ڈھنگ نال اپنی کہانی راہیں بیانیا اے، آپ دی کہانیکاری اجوکے سمے دی کہانیکاری نال ٹردی اے اوہناں نے جگت پدھر دے موضوع ای نہیں لئے نیں، سگوں اوہناں نے بیانن ڈھنگ نوں وی نویکلا ورتیا اے۔کتاب وچ پروف دیاں غلطیاں کہانی دے سواد نوں کِر کِرا کردیاں نیں ایہناں نوں ویکھن دی لوڑ سی۔تو قیر چغتائی دا کہانی پراگا ”لانگھا“ایہدے وچ کُل17کہانیاں شامل کیتیاں گئیاں نیں،سلیکھ بک میکرز62سیکنڈ فلور مدینہ ٹاور مسلم ٹاؤن، فیروز پور روڈ لاہورلوں چھپیا اے ایس دا مُل تِن سو روپے نیں تے کُل صفحے اِک سو بارھاں نیں۔

محمد نعیم یاد دا اِک کہانی پراگا ”نیناں دے سُفنے“ چھپ گیا ہویا اے ایس ورھے دوجا کہانی پراگا ”کنڈیاں دی واڑ“ چھپیا اے ایہدے وچ وی پچھلے پراگے وانگ ای نِکیاں نِکیاں کہانیاں شامل نیں۔ ایہناں سبھ کہانیاں داموضوع وی روایت نال ای جُڑیا ہویا اے کہانیاں پڑھ کے لگدا اے جویں ایس کہانیکار دا مننا اے کہ بہتی تفصیل وچ جان دی بجائے گھٹوگھٹ لفظاں راہیں اپنی گل نوں بیان کیتا جاوے۔ ایہدے وچ نویں جیون وچ ویلے دی گھاٹ ہوونا وی ہو سکدی اے۔کئی تھاواں تے تاثر انج دا وی پیدا ہوندا اے کہ پڑھنہار دُکھ نوں محسوس کردا اے جویں کہ ایہ کہانی ویکھو:

”غریب ماں نے جدوں اپنے پُتر نوں جگایا تے اوہ روون لگ پیا۔

ماں:کیہ ہویا پُتر؟

پُتر: ماں جی روٹی تے میرے سُفنے وچ ای رہ گئی۔۔۔۔۔“ص۔49

نعیم یاد دیاں کہانیاں دے موضوع غربت دوالے ای گھُمدے رہندے نیں،اوہ کسے وی کہانی دا کوئی سرناواں نہیں دیندے تے بُہتیاں کہانیاں عام رہتلی جیون توں چُکدے نیں۔ ایسے طرحاں اوس دیاں بُہتیاں کہانیاں دے موضوع کوئی نواں نویکلا نہیں لیاندے سگوں اوہی بیان کردے نیں جہناں نوں کئی رنگاں نال بیان کیتا گیا ہویا اے۔گھٹ لفظاں وچ بیان کردیاں ہوئیاں بہت کجھ رہ وی جاندا اے کیوں جے کہانی دا چَس اختصار وچ بیان کردیاں ہوئیاں کدھرے کدھرے گواچ وی جاندا اے۔نعیم یاد نے وی کدھرے اِک جُملے نوں ای کہانی بنان دا جتن کیتا اے ایہ جُملا کہانی دی اکائی وانگ لٹکیا ای وکھالی دیندا رہندا اے تے تفصیل دی انہوند نال کہانی پڑھہناراں تیکر مکمل طور تے اَپڑوی نہیں سکدی اے پر ساڈے ایس کہانیکار نے ایہناں فنی برِیکیاں اُتے بھرپور دِھیان دِتا اے۔ایسے لئی پروفیسر عاشق رحیل آپ دی کہانی بارے گل کردیاں انج لکھدے نیں:

”ایہناں نِکیاں کہانیاں دا علامتی تے فکری سائز بہت کھلا ڈُلھا اے۔محمد نعیم یاد ہوریں اپنیاں ایہناں کہانیاں نوں مثبت قدراں قیمتاں دی ترقی،انساناں دی برابری،مساوات اتے بھائی چارے دا ذریعہ بنانا چاہندے نیں۔بے حس لوکاں نوں ایہناں دے کچوکے دے کے غفلت دی نیندر توں بیدار کرنا چاہندے نیں۔ایہناں توں انسانیت دے جسم تے لگے زخماں تے پھیہاں دا کم لینا چاہندے نیں۔ایہناں نِکیاں نِکیاں شیشیاں راہیں غلط قسم دے انساناں نوں اوہناں دے مکروہ چہرے وکھاؤنا چاہندے نیں تے اوہ اپنی کوشش وچ کامیاب نظر آؤندے نیں۔“ص14

کتاب دے پہلے اٹھائی صفحیاں تے عاشق رحیل،ناز اوکاڑوی تے عقیل شافی دے دیباچے لکھے ہوئے نیں۔ایس کہانی پراگے وچ وچ کُل اٹھانوے کہانیاں شامل نیں۔ایس کتاب دے کُل صفحے128تے مُل تِن سو روپے اے اَتے طہٰ پبلی کیشنز19حبیب بنک بلڈنگ،چوک اُردو بازار لاہور ولوں چھاپیا گیا اے۔

علی انور احمد دے یارھاں کہانی پراگے چھپ چُکے نیں،ایس ورھے اوہناں دا بارھواں کہانی پراگا”وکھریویں توں بعد“ چھپیا جس وچ بارھاں کہانیاں شامل نیں۔آپ دیاں کہانیاں وسیب تے رہتل نال جُڑی کہانیاں نیں جو غیر محسوس طریقے نال دِل وچ اُتر جاون والیاں نیں۔ایس کہانیکار نے اپنے آل دوالے دے جیون نوں بڑے نیڑیوں گوکھیا اے تے جیون دے اِک اِک رنگ نوں کہانیاں راہیں بیان کرن دا جتن کیتا اے۔اوہ پنجابی اَکھاناں تے محاوریاں توں ڈھیر واقف نیں تے کرداراں راہیں ایہناں دا انج ای وکھالا کردے نیں جویں عام رہتلی جیون وچ ہوندا اے خاص کر پینڈو سماج وچ جہڑی زبان ورتی جاندی اے؛ اوہ ایہناں کہانیاں وچ ملدی اے۔ایسے لئی تاں ایہ کرداراں دے فطری رنگ ڈھنگ نوں سمجھ کے ای پڑھنہاراں ساہمنے لیاندے نیں۔

”وکھریویں توں بعد“ اجہے ماپیاں دی کہانی اے جو اپنے مُنڈے تے نونہ دیاں ساریاں ظلماں نوں وسار کے اپنے ماپے ہوون دے جذبے نوں کدھرے وی نہیں مُکا سکے۔ایہ سبھ بیان کردیاں ہوئیاں جتھے جذبیاں نوں موضوع بناندے نیں اوتھے اوہ سماج دیاں کوجھاں نوں وی نال نال بیانن ول خاص دھیان دیندے نیں:

”ایتھے مربعیاں والے مرن توں پِچھوں وی دِھیاں نوں پَیلی نہیں دیندے،ایہنے پچھلے سال میری تے پیو میرے دی مرضی دے بغیر بدوبدی دوواں دِھیاں نوں دُہاڑا،دُہاڑا پَیلی دا دے دِتااے۔آکھدی اے اوہناں دا حق اے“ ص۔25

کہانی ”واہر“ مادا تے نر دی نفسیاتی کیفیت نوں درشاندی اے جد کہ”کوئی تاں بھکھ ضرور ہوئے گی“ وچ ذہنی سکون لگاؤ تے محبت دا پکھ بیان کیتا اے۔ایس پراگے دی کہانی ”ڈُمھ“missing personsیاں گواچیاں بارے سوہنی کہانی اے تے علی انور احمد نے علامت راہیں بہت سوہنی کہانی بیانی اے۔علی انوراحمد نے عورتاں دی اَزلی تے اَبدی بے وفائی نوں ”اِک ہور انھا“ وچ بڑے نویکلے تے لُکویں لکھن ڈھنگ نال بیان کیتا اے،کہانی مختصر تاں ہے پر تاثر وڈا اے۔”پتا تاں تہانوں سارا ای اے“ کہانی وچ وسیب وچ کھلری کہانی سوہنے ڈھنگ نال بیانی اے تے نال نال لوکائی دے حالات وی بیانے نیں:

” پَیلی وِکنی شروع ہوئی۔قتلاں دے مقدمے،تینوں پتا اے چُلھیاں وچ دبھاں اُگ آندیاں نیں۔تِن سو دو تاں ہرے بھرے رُکھ نوں لگ جائے تاں اوہ سُک جاندا اے۔“ص.76

علی انور احمد اجہے کہانیکار نیں جہٹرے کہانی وچ تسلسل نوں کدھرے وی ٹُٹن نہیں دیندے نیں،کہانی دے اخیر اُتے اجہیا ماحول بنان دے ماہر نیں جو کہانی دے تاثر نوں یکسر بدل کےپڑھن والے نوں چونکا دیندا اے۔ پنجابی لفظاولی تے اکھاناں دی اجہی ورتوں کردے نیں جو ہور کسے کہانیکار دا خاصا نہیں ہو سکدا۔ ایس کتاب نوں پنجابی مرکز لاہور129عزیز منزل حمزا ٹاؤن19واں کلو میٹر فیروز پور روڈ لاہور توں شایع کیتا گیا اے،کتاب دے کُل صفحے 110تے مُل تِن سو روپے لکھیا گیا اے۔

زبیر احمد دے دو کہانی پراگے چھپ چُکے نیں اوہناں دا تیجا کہانی پراگا”پانی دی کندھ“ شایع ہویا جہدے وچ تیرھاں کہانیاں شامل کیتیاں گئیاں نیں۔”پانی دی کندھ“ کہانی وچ دو دیساں وچکار اُساری گئی کندھ نوں موضوع بنایا گیا اے کہانیکار نے کدھرے کدھرے علامت راہیں گل بیانی اے تے کدھرے سدھ پدھرے انداز نال ای انج کہندے نیں:

”اسیں بڈانا پنڈ دے آں جہڑا بارڈر لاگے پنڈ اے۔ جد اُجاڑے پئے میں ماں دی ککھ وچ ساں۔میرے تن بھرا تے دو بھیناں سن۔ایتھوں دا جوالا سنگھ وی سی جہڑا رنجیت سنگھ دا جرنیل سی۔ایتھے کجھ ساڈے بھرا زمیناں بچاون لئی مسلمان ہو گئے اوہ اج وی اوتھے رہندے پئے نیں۔ ادھے ایدھر آ گئے۔ “ص۔62

”ساہواں دی ولگن“ کہانی وچ جنوراں دے جیون نوں وی موضوع بنایا گیا اے، آپ دیاں کہانیاں وچ لنگھے سمے نوں چیتے کرنا عام گل اے۔”اَدھ مگھرا چند“ وچ کرداراں نوں بڑے سوہنے رنگ تے جزئیات نگاری نال بیانیا اے جویں کہ لکھدے نیں:

چاچی نے بڑی لڑائی پائی ماں نال پر ماں نے جد گھر واڑ لیا مُڑ نانہ کویں کردی۔دُبئی آلی اُچی لمی سی،بھاری جُسا،کالا شاہ رنگ تے نک وچ چُمدا لونگ،نین نقش پھبدے سن۔پتلا نک تے وڈیاں اکھاں۔اوس ماں نال کھلو کے چاچی نوں گھُوری پائی تے ناساں پھُلا کے ہونہ کیتا،چاچی تھپ تھپ کردی اندر وڑ گئی۔“ص۔13

آپ دی کہانیاں دی پہلی کتاب توں لے کے نویں کتاب تک جویں اکو ای کردار دے اندر نوں بیان کیتا گیاہویا اے۔آپ دیاں کہانیاں پڑھ کے کرشن نگر دیاں گلیاں تے محلا ساہمنے آ جاندا اے۔زبیر احمد دے ایس کہانی پراگے وچ پروف دیاں ڈھیرو ڈھیر غلطیاں نیں جو پڑھنہار اں نوں بے سوادا کردیاں نیں،ایس کتاب دا مُل تِن سو تے کُل صفحے123نیں۔ کتاب دے چھاپنہارکتاب ترنجن 3ٹمپل روڈ لاہور اے۔

کرامت مُغل دا کہانی پراگا ”پُٹھے ٹُردے لوک“ چھپیا ایہ اوس دا پنجواں کہانی پراگا اے۔پراگے دی ٹائٹل کہانی”پُٹھے ٹُردے لوک“ وچ فرزانہ ناں دے کردار نال جو سماج نے کیتا،فیرسماج ای اوس نوں قبولن لئی تیار نہیں اے۔کہانی دے اخیر تے کہانی نواں موڑ لے لیندی اے جویں کہ

”……فرزانہ دے کنبدے ہتھاں نال حویلی دے وڈے گیٹ دا زنگالیا کُنڈا کھلدیاں سار ای زمین اُتے ڈِگ پیا۔اوہدے وچ لگیا اِکو اِک کِل پتا نہیں کہڑے ویلیاں دا ٹُھکیا ہویا سی کِنّے کُوچر دا،ہِلدا ہویاڈِگوں ڈِگوں پیا کردا سی……

اَخیر اوہ زنگالیا کِل ڈِگیا تے بوہا کُھل جاون دی اَواز نے چُپ نوں کھا لیا۔“ص۔32

”ہوش ٹکانے نہ منگ“ وچ کہانیکار نے اجوکے سمے اندر دے ودھدے کھوکھلے پن, مذہبی رنگاں دی وکھاوے والی بھرمار نوں بیانیا اے؛جس کر کے سماج اندر دا اک چہرا وکھالی دیندا اے۔ مولوی والے کردار نوں بیان کردیاں اوہ جاندار کردار بنا لیندے نیں:

” انقلاب بڑی سوہنی شے اے۔ایہ اِنسان دے اندر کسے لمحے وی آ سکدا اے“ مولوی ہوراں نے مائیک نوں کول کردیاں کہیا، اپنے پَیراں وچ پئے مُنڈے ول ویکھدیاں گل جاری رکھی۔”میرے سوہنے رَبّ نے ایس نوں ہدایت ول گھل دِتا اے سارے اپنے رَبّ دیاں رحمتاں نوں یاد کرو۔“ص۔97

ایسے طرحاں ”دَم“ کہانی وچ نویکلا موضوع بیانیا گیا اے۔”ہم جماعتیا“ کہانی وچ تیجی مخلوق نوں وکھایا گیا اے،ایہناں کہانیاں دے کرداراں دیاں وی اوہی کہانیاں نیں جو ساڈے نال ای جیوندی جاگدی اپنے سماج وچ اپنے حقاں لئی جتن کردے حیاتی لنگھا رہے نیں۔کہانیاں دے موضوع تے بیانن دے انداز نال پہلاں چھپے کہانی پراگیاں توں اَڈ نواں رنگ ڈھنگ ویکھن نوں ملدا اے، پراگے وچ کُل دس کہانیاں شامل کیتیاں گئیاں نیں کتاب دے کُل صفحے112تے مُل چار سو روپے تے رویل پبلیکشنزلاہور ولوں چھاپیا گیا اے۔

نسیم اقبال بھٹی دا کہانی پراگا ”کھوٹے سِکّے“ شایع ہویا جہدے وچ بارھاں کہانیاں شامل نیں،ایس پراگے دی پہلی کہانی ”اگست دا مہینا“ وچ دیس نال محبت نوں بیانیا گیا اے:

”اوس دے سینے وچوں خون دے نال وطن دی مٹی نوں چمن دی سِک تے سدھر اُبل کے باہر آئی ہووے گی اتے مینوں یقین اے اوس دی روح نے ضرور پاکستان دی مٹی تے آ کے متھا ٹیکیا ہووے گا۔اپنے من دی سدھر پوری کیتی ہووے گی۔“ص13

نسیم اقبال بھٹی اپنی کہانی وچ مقصدیت نوں ہمیشا موہرے رکھ کے بیانیا اے ایہ ای رنگ اوہناں دی کہانی ”کھوٹے سِکے“ وچ وی ویکھیا جا سکدا اے۔ آپ دی کہانی وچ مقصدیت اینی اُچی ہو جاندی اے کہ کہانی کدھرے ہیٹھاں ای گواچن لگدی اے،ایس کہانی پراگے نوں طہٰ پبلی کیشنز19حبیب بنک بلڈنگ،چوک اُردو بازار لاہور ولوں چھاپیا گیا اے،کتاب دے کُل صفحے128تے مُل تِن سو روپے اے۔

مخدوم ٹیپو سلمان دا ناولٹ”اَدھی موت“ وی ایسے ای ورھے ساہمنے آیا، ناولٹ نوں سَت باباں وچ ونڈیا گیا اے۔ ایس ناولٹ دے گھُوردے تے ترسدے کرداراں نوں کھلے سگریٹ لیندیاں ویکھیا جاندا اے۔پرگٹ سنگھ ستوج دے ناول”خبر اِک پنڈ دی“ وانگ ایہدے وچ وی مریا بندا کہانی سنا رہیا اے۔ایس ناول دا کردار بھاویں مریا ہویا اے پر اوس سوچدا تے فکر کردا اے۔ناولٹ دی کہانی وچ کئی کہانیاں لُکیاں ہوئیاں نیں:

”نِکّی نِکّی ابادیاں وچ وڈے وڈے راز نہیں رکھے جاسکدے۔اُنج وی ماڑے لوکاں دی جندڑی سہاریاں پتا نہیں چلدی۔جدوں تیکر سارا محلا نال نہ رلے،کوٹھڑی وچ کوٹھا کِسراں چلے؟“ص۔88

ناولٹ وچ تواریخ،فلسفاتے نفسیات نوں بڑے سوہنے انداز نال بھرتی کیتا گیا ا ے، ہر کردار اُچیچی سُوجھ بُوجھ رکھن والا اے تے فلسفیانا سوچ نوں وی ساہمنے لیاندا اے:

”مینوں انج وی جاپدا ہوندا سی کہ سیانے ضمیرنوں ای رب آکھدے نیں۔ ایسے لئی کہندے سن کہ رب بندے دی شہ رگ توں وی نیڑے ہوندا اے۔تے رب اُتے ایمان لیان دا مطلب سی ضمیر نوں جیوندا کرنا۔تاں ہر ویلے ضمیر بندے نوں کچوکے لاندا رہوے۔ایہو رب دا حساب کتاب سی کہ بھیڑا کم کر کے بندے نوں سکون نہ لبھے۔مینوں کدی کدی ایمان ایہو جاپدا سی۔“ص۔15

کتاب دی کمپوزنگ ول ایس وار تھوڑا دھیان دین دی لوڑ سی کیوں جے ایہ ای شکایت پڑھنہاراں نوں اوہناں دے کہانی پراگے ”ہوکاں“ ویلے وی سی۔ایس وچ وی اسیں نوں اسی،تسیں نوں تسی،کہدے نوں کدھے،ویکھدیاں نوں وکھدیاں،ایہدے نوں ایدھے، کدھرے مطبل تے کدھرے مطلب،تے انج دے سینکڑیاں لفظاں نوں غلط لکھیا گیا اے۔ ایس ناولٹ نوں بیانن لئی جہڑا زبان وبیان ورتیا گیا اے اوہ کدھرے کدھرے اجہیا بولڈ ہو جاندا اے کہ پڑھن واسطے قابل قبول وی نہیں رہندا شاید ایہدے وچ ناولٹ لکھن والیاں دا کوئی فکری انداز لُکیا ہویا اے جہناں نوں ہر پڑھہنار نہیں سمجھ سکدا۔ ایس ناولٹ دے کُل صفحے پچانوے تے مُل تِن سو روپے اے ایس کتاب نوں سانجھ پبلیکشنز بُک سٹریٹ46/2مزنگ روڈ لاہور ولوں چھاپیا گیا اے۔

ایس ورھے دو سوانیاں وی پنجابی فکشن دے کھیتر وچ آئیاں ”برہا مچ مچایا“ صغرا صدف دا کہانی پراگا اے جس نوں وجدان پبلشرز ولوں چھاپیا گیا اے۔دوجا فوزیہ رفیق دا ناولٹ”کیڑو“ آیا جہدے وچ محمد حسین کیڑودی کہانی بیان کیتی گئی اے جس اُپر توہین مذہب دا الزام لگدا اے تے اوہ پہلاں کراچی اَتے فیر کینڈا جا وسدا اے۔کینڈا وچ اوہ جیون دے کئی رنگ ویکھدا ویکھدا اوہناں وچ ای اوہناں ورگا ای ہو جاندا اے فیر اِک سکھ نال جسمانی تعلق بنا لیندا اے۔’کیڑو‘ دی ماں پاکستان توں جاندی اے تاں اپنی کہانی سنتالی دے اُجاڑاں توں شروع کر کے سناندی اے کہ اوس ویلے اوہدے نال کیہ ہویا فیر اوہ کسراں مسلماناں دے گھر،کرسچن پروار کول،کیڑو دے پیو نال ویاہ تے ساری وارتا نوں سناندی کہانی اگے ٹوردی اے۔ایس ناولٹ وچ ہر کردار اپنے اپنے جیون بارے دسدا اے تے کہانی نوں فوزیہ رفیق نے بڑے سوہنے ڈھنگ نال بیانیا اے پر جے واقعات نوں نال نال جوڑ کے ویکھیا جاوے تے پڑھن والیاں تے کئی گلاں ہو ر وی کھلدیاں نیں۔کہانی نوں بیاندیاں ہوئیاں صوفی شاعراں بارے اجہیاں من گھڑت گلاں وی بیان کیتیاں گئیاں نیں جس دا مقصد اپنی کہانی نوں ”گوڑھا“ کرنا سی۔

ایہدے کُل صفحے اِک سو چار تے مُل تِن سو روپے نیں ایس کتاب نوں سانجھ پبلیکشنز بُک سٹریٹ46/2مزنگ روڈ لاہور ولوں چھاپیا گیا اے۔

شاہد شیدائی دا ناول”پہلی نیندر مگروں“ وی ایسے ای ورھے ساہمنے آیا ایس ناول وچ ہزاراں ورھے پہلاں دی کہانی نوں بیانیا گیا اے۔ایس ناول بارے الیاس گھمن انج اپنے وچار دیندے نیں:

”لکھیار دی کانی دا کمال اے پئی اوہ پڑھن والے نوں وَن وَن دے وقوعیاں توں جانو کراؤندی،ترکھے پیریں وگدی اے؛پر کِتے وی اوہدی کھُنگی نہیں چھڈدی۔مِٹھی بولی دی چَس ودھیری لئی جا سکدی اے۔

ناول دی کہانی دا چونترا ریجھاں نال شنگاریا گیا اے۔مینوں پک اے کہ ایہ ودھیا پنجابی لیکھنی،اپنی اُچی تھاں بناوے گی“ فلیپ

ناول دے کردار اں دے ناں خیالی گھڑے گئے نیں کہانی دے وچ جہڑیاں وستاں بیان کیتیاں گئیاں نیں اوہناں وچ وی جَھول نیں جویں کہ دُوربین اوس زمانے وچ وکھائی گئی اے جدوں دُور بین نہیں سی بنی ایس طرحاں دے ہور ڈھنگاں نال کہانی وچ غیر فطری تے سوچی ہوئی کہانی وانگ دی جھلک ملدی اے۔ناول دا اِک پکھ ایہ وی اے کہ مُڈھ توں اخیر تک کہانی نوں سپاٹ ای بیانیا گیا اے پر ایہدے نال نال کہانی وچ اینا زور اے کہ پڑھن والے نوں اپنے کلاوے وچ لے لیندی اے تے جدوں ناول نوں شروع کیتا جاوے تے تجسس وی نال نال ودھن لگدا اے۔ایہ ناول سلیکھ بک میکرز62سیکنڈ فلور مدینہ ٹاور،مُسلم ٹاؤن،فیروز پور روڈ لاہور ولوں چھاپیا گیا اے،مُل تِن سو روپے تے کُل صفحے120 نیں۔

محمد ایوب سنگیا دا پہلا پنجابی ناول ”لو گل کرو“ساہمنے آیا اے ایہ اک روایتی ناول دی تکنیک توں پریرے اے کہانی نوں ناول وچوں بھالدیاں ہوئیاں پڑھنہاراں نوں ناکامی ہوندی اے۔ بدیس گئے ہوئے کردار نوں ایدھروں چاچا جی ٹیپ ریکارڈرراہیں سنیہا گھل رہے نیں ایس سنہیے وچ آل دولا سموون دا جتن کیتا گیا اے۔ناول دے کردار وسیب تے رہتل نال جُڑیاں گلاں نوں ای سناندے نیں تے گئی گواچی رہتل نوں بھالن دی سدھر رکھدے نیں۔ نصیحتاں دیون دا چارا کردیاں ہوئیاں معاشرے دیاں چنگیائیاں نوں ودھا چڑھا کے بیان کیتا گیا اے،جویں کہ اوہ لکھدے نیں:

”پہلی نصیحت دین نالوں عملی زندگی دی مثال دیو تے دوجی گل بخیل دی دولت اوس وقت باہر آؤندی ہے جس وقت اوہ قبر وچ ٹرجاندے۔ایہ دین،دنیا،رہنا ناں رب دا ہے۔تے فیر ایہ بغودر آلی پک ہو گئی؟“ص۔32

ناول کار نے اپنے وسیب نال جُڑیاں گلاں نوں بڑے وستھار نال بیان کرن دا جتن کیتا اے تے ایس وچ اوہ کامیاب وی رہے نیں پر ناول دی کہانی بارے وچار اوہی نیں جو اپروکت بیان ہو چکے نیں۔ایس کتاب دی ہور گل اِکو ای صفحے تے لفظاں نوں وکھ وکھ ڈھنگاں نال لکھیا اے جو پڑھن والیاں نوں چنگی بھلی مصیبت وچ پا دیندا اے۔ناول نوں مکمل پڑھنا بڑے حوصلے دی دس پاندا اے۔ایس ناول دا مُل چھے سو روپے اے تے کُل صفحے196نیں۔ایس کتاب نوں اُردو سخن پاکستان آرٹ لینڈ لیہ روڈ چوک اعظم لیہ توں چھاپیا گیا اے۔

پنجابی فکشن وچ ایہناں یا رھاں کتاباں دا وادھا ایس گل دا وی ثبوت اے کہ پنجابی نثری کھیتر خاص کر کے فکشن وچ وادھا ہو رہیا اے تے نِت نویں تجر بے کیتے جا رہے نیں جوآون والے سمے وچ ہو رہی ترقی وچ وادھے دا اِک وڈا ثبوت اے۔

٭۔۔۔۔٭۔۔۔۔٭۔۔۔۔٭۔۔۔۔٭