دُنیا دا وڈا ناول کارـــــــــــــ فیودرو دوستو فسکی

دُنیا دا وڈا ناول کارـــــــــــــ ــ ــ--ــــ------- فیودرو دوستو فسکی

کبیر علی

رُوس دا کہانیکار،ناول کار،پرچاکار اَتے سوہنے لیکھ لکھن نال اپنی پچھان بناون والے دوستو فسکی نوں اَدب دی دُنیا وچ پوری دُنیا وچ نامنا کھٹی اے۔اوہناں نے اپنیاں لکھتاں وچ اجہیا رنگ بھریا اے کہ ڈیڈھ صدی لنگھ جاون دے باوجود وی جیوندا رکھیا ہویا اے, ایہ کسےلکھاری تے لکھت دے غیر معمولی ہوون دی وڈی دلیل اے۔ اَج وی آپ دیاں لکھتاں 19ویں صدی دے اِنسان دے شعور دی کہانی بیان کر رہیاں نیں۔ دوستو فسکی نے ہر نویں ناول نگار نوں متاثر کیتا اے،ڈرامائی بیان وچ بے مثال لکھاری نیں ، پر ایہ وی سوادلی گل اے کہ کُجھ نقاداں نے ایس نوں اَدھا پاگل لکھاری وی کہیا اے۔آپ ساری عُمر اِک عذاب ورگی بیماری دا عذاب وی بھوگدے رہے جس دا ذکر اگلیاں سطراں وچ آوے گا۔آپ دیاں لکھتاں دا ترجما لگ بھگ اِک سو ستر زباناں وچ ہو چکیا اے۔پنجابی زبان وچ اِک ناول "جواری " دے سرناویں ہیٹھ اعجاز احمد جوزی(اعجاز احمد پال) ہوراں نے کیتا اے ایس توں وکھ اوہناں دیاں کجھ کہانیاں دا ترجما وی پنجابی وچ ہو چکیا اے۔ایس لکھت وچ اوہناں دی جیونی بارے مختصر وچار سانجھے کیتے جا رہے نیں۔

دوستو فسکی دا جنم 11 نومبر 1821 نوں رُوس دے شہر ماسکووچ ہویا ،آپ دے باپ دا ناں ڈاکٹر میخائل ، جد کہ ماں جی دا ناں ماریا نشیویا سی۔آپ دے والد ڈاکٹر میخائل نے ماڑیاں لوکاں دے علاج واسطے اپنے گھر اندر ای اِک ہسپتال بنایا ہویا سی جتھے رُوس دے ماڑیاں لوکاں دی حیاتی نوں کولوں دی جانن دا موقعا آون والے لکھاری نوں مِل رہیا سی۔روس دے اوس سبھیا چار بارے وی دوستو فسکی نے اپنے بالپن وچ ای ویکھ لیا جو امیراں کبیراں کولوں پریرے سی۔آپ اپنے ماپیاں دی دوجی اولاد سن ایس توں پہلاں دوستو فسکی دا بھرا اینڈری سی۔آپ دے والد اِک مذہبی سوچ رکھن والے انسان سن ایس لئی اوہناں نے پہلاں مذہبی تعلیم حاصل کروانا چاہی،آپ نے نِکی عمرے ای اَدب نال جُڑئت بنا لئی تے ہیرو دے جیون بارے کہانیاں پڑھنیاں۔بالپن دیاں کئی یاداں اوہناں دے ذہن تے گوڑھے نقش چھڈ گئیاں ؛جس نوں اوہ پورا جیون نہ وسار سکے جویں کہ اِک نَو ورھیاں دی کُڑی نوں جدوں اِک شرابی بندےنے اپنی ہوس تے درندگی دا نشانا بنایا تاں دوستو فسکی نوں کُڑی دے پیو نوں سدّن لئی کہیا گیا سی ایہ نقش اوہناں دے ذہن وچ رہ گیا ۔ اوہناں دیاں لکھتاں وچ وی نِکی بالڑی تے وڈیری عمر دے سنبندھ نوں اُلیکیا گیا۔1837 وچ آپ دے ماں جی رب نوں پیارے ہو گئے اوس ویلے آپ اِک ملٹری انجینرنگ انسٹی ٹیوٹ وچ پڑھ رہے سن ۔ ایہناں سبھ حالات دے نال نال آپ نوں اِک اجہے روگ نے وی جکڑیا ہویا سی جس نے آپ دے جیون نوں اوکڑاں نال بھر دینا سی 6 جون 1839 نوں آپ دے والد دی وفات ہوئی تاں ایس دُکھ نے آپ نوں بہت متاثر کیتا تے ایہ جیون بھر دا روگ مِرگی دی صورت وچ ظاہر ہویا،آپ نوں ایس دن پہلی وار مرگی دا دَورا پیا جس نال آپ نے سارا جیون بِتانا سی۔

آپ نے پنجھی ورھیاں دی عُمر وچ اِک ناول "مہاتڑ لوک" (Poor Folk)لکھیا تے پیٹرز بر گ دے لکھاریاں تے نقاداں وچ اپنی پچھان بنا لئی۔ اوس ویلے دے نقاد بلنسکے دا تے ایہ وی کہنا سی کہ روس دی اَدبی تواریخ وچ " مہاتڑ لوک" پہلا سماجی ناول اے۔ ایس ناول دی کہانی اک نِکے ملازم مکر دیفوشکن تے درزن ورافا درمیان گھمدی اے۔ایہ دوویں مہاتڑ لوکاں وچوں نیں پر خُد اعتمادی دی دولت نال مالا مال نیں ایہ دوویں کردار اِک دوجے نوں چِٹھیاں لکھدے نیں فیر دوواں وچکار اک تگڑا تاجر آ جاندا اے تے مکر دیفوشکن شراب وچ ای رُڑھ جاندا اے۔

ملٹری انجینرنگ انسٹی ٹیوٹ توں پڑھن مگروں آپ نے ایسے ای کھیتر وچ 12 اگست 1843 نوں ملازمت شروع کر دتی ،نال نال وادھو پیسے کماون لئی کتاباں دا ترجما وی چُھوہ لیا۔1849 وچ دوستو فسکی نوں سرکار ولوں ممنوعا کتاباں دے کیس وچ پھڑیا گیا تے آپ نوں اپنے وِیہ مِتراں سمیت سزائے موت ہوئی ؛پر اخیر آپ دی ایہ سزا ٹل گئی تے سائبیریا دی جیل وچ چار ورھے کڈھنے پئے ۔سزا مُکن توں یورپ پھیری شروع ہوئی تاں جُوئے دی لَت لگ گئی ایس جوئے وچ ڈھیرا سارا پیسا گوایا تے مالی طور تےاینے ماڑے حالات ہوئے کہ قرضا لین تک دی نوبت آن پہنچی۔سائبریا وچ آپ 1849 توں لے کے 1854 تک رہے سن۔7 فروری 1857 وچ پہلا ویاہ ماریا دَمِتروَنا نال ہویا ۔ دوستو فسکی دی پہلی بیوی دا ناں ماریہ سی جو سائبریا وچ وسدیاں اوہناں نال ملاقات ہوئی سی۔ایہ اک بیوا سن تے ایس توں وکھ نفسیاتی مریض وی بن گئی ، جو بعدوں ٹی بی دے مرض دی وجھا توں وفات پا گئی۔ جدوں اوہدی بیوی بیمار ہوئی تاں دوستو فسکی جرمن دے جوئے خانیاں وچ ویلا لنگھا رہیا سی اوسدے بھرا نے ایہنوں واپس بُلایا تے بیمار بیوی دے کول بیٹھیاں اوس نے اپنا ناول"لُکویں اندروں "(Notes From the Underground) لکھیا۔پولینا سُلووا نال پریم 1863 وچ ای شروع ہویا سی پر ایس توں چار ورھے مگروں اینا نال دوجا ویاہ ہویا ۔ کتاباں چھاپن دا کم اپنی بیوی اینا نال مل کے کردے رہے تے دوستو فسکی دی نامنا دی وجھا توں کافی نامنا وی کھٹی۔ ایہ اوہناں دی سٹینو سی جو بعد وچ دوجی بیوی بن گئی۔ اِک دِھی ہوئی جو تِن مہینیاں بعدوں فوت ہوگئی تاں اوس دُکھ نے وی دوستو فسکی دے دماغ دے گہرا اثر چھڈیا۔ آپ دے چار بچے ہوئے سن۔آپ نے انسان دا مطالعا جاری رکھیا ہویا سی جو آپ دیاں لکھتاں وچ وی ملدا اےایسے لئی تاں نطشے ورگا فلسفی وی کہندا ہوندا کہ ایس کولوں کجھ نہ کجھ سکھیا جا سکدا اوہ نرا لکھاری ای نہیں ،سگوں اِک وڈا نفسیات دان وی سی جو انساناں دے اندر نوں جانن وچ رُجھیا رہندا ۔

رُوس وچ تاں ایہنوں رُوس دا روحانی لیڈر وی منیا جاندا اے ؛ لوکیں ایس دیاں لکھتاں توں لابھ لیندے نیں نالے اپنے جیون نوں نویکلا بناون دا جتن کردے رہندے نیں۔مغرب دی تہذیب نوں جِنا نیڑیوں ایس لکھاری نے ویکھیا اے گھٹ ای کسے ہور لکھاریاں دیاں لکھتاں وچ ایہ سبھ نظر آندا اے کجھ نقاداں نے ایہنوں مغربی تہذیب دا لکھاری وی منیا اے ۔دوستو فسکی نے اپنیاں لکھتاں وچ ایس دا حق وی ادا کیتا اے اَتے آپ دیاں لکھتاں وچ مغرب دی تہذیب دے جھلکارے ملدے رہندے نیں۔ "لُکویں اندروں" (Notes From the Underground) 1864وچ ، دو ورھیاں مگروں "جرم تے سزا" (Crime and Punishment)تے فیر ایسے طرحاں اگلے دو ورھیاں بعد دا ناول "کراما زوف بھرا" (The Brothers Karamazov)تے "مورکھ" (The Idiot)جگت دُھمی ہوئے۔1871 وچ " بھوت"(Demons) شایع ہویا، ایہ تاں اوہناں دیاں کجھ لکھتاں ویروا اے ایس توں وکھ وی آپ نے بہت کجھ لکھیا ایہدے نال نال آپ دیاں ناولاں ،کہانیاں اُتے ہالی ووڈ وچ کئی فلماں وی بنیاں نیں ۔

دوستو فسکی نوں 1877 وچ مِرگی دے چار دَورے اِکو ای دن پئے جس نے آپ دی صحت نوں اُکا ای وگاڑ کے رکھ دِتا ایس توں مگروں آپ دی صحت فیر سنبھل نہ سکی تے ہر آون والے دن نال ایہ وگڑدی ای گئی۔آپ دی وفات جنوری 1881 نوں ہوئی ،مرگ توں بعد یورپی سُوجھواناں نوں ایہ احساس ہویا کہ دوستو فسکی دا مقام شیکسپئر جِنا ای اے آپ دے جنازے وچ وڈی تعداد وچ رُوسیاں نے رَلت کیتی، آپ دے جنازے بارے کئی تھاواں تے ا ِک لکھ،پنجاہ ہزار یاں چالھی ہزار لوک شامل ہوون دا دسیا گیا جے اسیں سبھ توں گھٹ چالھی ہزار لوکاں دی رَلت نوں وی من لئیے تاں فیر وی ایہنے لوکاں دی رَلت ایس گل ول اشارا اے کہ اوہ لکھن پڑھن نوں اپنا جیون مَن چُکے نیں تے لکھن پڑھن والیاں دی قدر اوہناں دے جیوندیاں ای نہیں مرگ توں بعد وی اوہناں نوں ڈھیر عزت تے مان نال یاد کردے نیں۔

آپ دے کجھ قول جو پڑھن والیاں نوں ضرور یاد رہن گے

1۔اِنسان اپنیاں اوکڑاں گِن لیندا اے پر اپنیاں خُشیاں نوں نہیں۔

2۔آس توں بغیر جینا ،جیون نوں مُکا دینا اے۔

3۔میں خاباں وچ جین والا ہاں ،میں حقیقی جیون نوں گھٹ ای جانیا اے۔

4۔میں امن چاہناں،ایہدے لئی ساری دُنیا نوں وی داء تے لا سکدا ہاں۔

5۔کوئی وی موضوع اینا پُرانا نہیں اے کہ اوہدے بارے کُجھ نواں نہ کہیا جا سکے۔

6۔چج دے کم توں وانجھے مرد تے سوانیاں اپنے وجود توں انکاری تے اُکا ای پاگل بن جاندے نیں۔

7۔میرے نیڑے سبھ توں ودھ ہُشیار اوہ اے جو مہینے وچ اِک وار اپنے آپ نوں مورکھ (بے وقوف) ضرورکہندا اے۔

8۔دو تے دو پنج والا فارمولا من کھچویں رنگ توں بغیر کجھ وی نہیں۔

9۔ میرے دوستو! خدا میرے واسطے ضروری اے کیوں جے اوہ ای جس نوں ہمیشا پیار کیتا جا سکدا اے۔

10۔سارے رُوسی فلسفی نیں۔

11۔خوبصورتی دُنیا بچا لوے گی۔

12۔میں کہنا دُنیا جہنم وچ جاوے پر مینوں میری چاہ ملنی چاہیدی اے۔

13۔خموش رہنا سوہنا کم اے تے خموش بندا گلاں کرن والے بندے نالوں سوہنا اے۔

14۔میرے دوست! جویں دے لوک ہے نیں اوہناں نال پیار نہیں کیتا جا سکدا۔

15۔اِک سوہنی تے پاکیزا سوانی رب دی سبھ توں سوہنی کاریگری اے جس اُتے فرشتے وی وڈیائی مان سکدے نیں پر دھرتی اُتے اوہ دُرلبھ (نایاب ) اے۔

٭٭٭٭٭