حسن لطیف ساری یوجہ دی ترکی لکھاری دا کہانی ۔۔ترجما کار عدیل بٹ

(ترک واسیاں نے اپنی زبان نال ہمیشا محبت د اثبوت دتا اے تے اوہناں نے اپنی ماں بولی نوں جو مان سنمان دتا اے ایہدے پچھے اک لمّی تواریخ تے جتن دکھائی دیندا اے۔پنجابی زبان نال پیار کرن والیاں واسطے ایہ کہانی بہت کجھ سکھن ول پریردی نظر آندی اے۔نوجوان ترجما کار عدیل محمود بٹ ہوریں ایم۔اے ترکی کرن والے پہلے پاکستانی نیں جہناں نے اپنی زبان نال محبت وکھاندیاں ہویاں پنجابی وچ ترکی زبان دیاں کہانیاں ترجما کرن دا آہر کیتا اے آس کرنے آں کہ رویل دے پڑھنہاراں نوں ساڈا ایہ جتن پسند آئے گا۔”ادارا رویل لاہور“)

کہندے نیں کہ سیوری حصار نال جڑے پنڈ صاری کوئے وچ یونس ناں دا اک نوجوان رہندا سی۔ اوس نے تاپتوک ایمرے نااں ی درویش نوں اپنا آپ سمرپن کر دتا اتے اوہناں نوں اپنا پیر و مرشد من لیا۔ اوس ویلے مرشد خانے وچ دوجے لوک وی موجود سن۔ درویش تاپتوک ایمرے نے یونس نوں پہاڑاں تے جا کے لکڑاں اکھٹیاں کرن دی ذمے داری دے دتی۔ یونس اپنے پیر و مرشد دے حکم نوں مان سمان دیندیاں ہوئیاں روزانہ پہاڑاں تے جاندا تے لکڑاں کٹھیاں کر کے لیاندا رہیا۔ اوہدیاں کٹھیاں کیتیاں ہوئیاں لکڑاں بیلنے وانگ سدھیاں ہوندیاں سن۔ اوتھے دے لوک یونس نوں پچھدے سن

'' توں سدھیاں تے گول لکڑاں ای کیوں لیانا ایں، جنگلاں وچ وینگیاں لکڑاں نہیں ہوندیاں؟''

یونس اپنے پچھن والیاں نوں جواب دیندا سی ”مرشد خانے نوں وینگیاں لکڑاں زیب نہیں دیندیاں۔“

وچارا یونس اک نہیں، پنج نہیں، پورے چالھی ورھے لکڑاں ای ڈھوندا رہیا۔ اوس دے من وچ نہ ای زبان اُتے کدی کوئی شکوا آیا۔ چالھی ورھے لنگھ گئے سن۔ اک شام درویش تاپتوک ایمرے دی درگاہ تے لوک کٹھے ہوئے سن۔ اوس شام قوالی تے نعت پڑھن دا پربندھ کیتا گیا۔ یونس وی پہاڑاں توں لکڑاں ڈھوندا تھکیا ہاریا آیا تے بوہے دے بلکل نا ل ہای ڈھو لا کے بہ گیا۔ درویش تاپتوک ایمرے دی درگاہ وچ اکھٹے ہون والے لوکاں وچوں یونس گویندہ ناں دا اک شاعر وی موجود سی۔ درویش تاپتوک ایمرے ہوراں نے یونس گویندہ نال مخاطب ہو کے آخیا کہ سانوں کجھ سنا۔ گویندہ نے چوں چراں کیتی، کجھ کہن دی وی بڑی کوشش کیتی اتے کامیاب نہ ہو سکیا۔ درویش تاپتوک ایمرے ہوراں نے اکٹھ/مجمعے ول اک نظر پائی تے یونس لکڑہارے نوں دروازے نال ڈھو لا کے بیٹھا پایا تے آکھی۔ یونس لکڑہاریا! توں آ کے سانوں کجھ شعر سنا۔ یونس دیاں اکھاں اگوں نیہرے دا پردا اٹھ گیا سی۔اوس نے اپنے اندر چانن محسوس کیتا۔ ہن ہر شے صاف نظر آنا شروع ہو گئی سی۔ اوس دی زبان دیاں گنڈاں وی کھل گئیاں سن۔ یونس بولیا

”اسیںدنیا توں چلے آں، ایتھے رہن والیاں نوں سلام ہووے ساڈے واسطے خیر دی دعا، کرن والیاں نوں سلام ہووے“

اوس رات مرشد خانے خوب محفل جمی تے سوہنا سوہنا کلام پڑھیا گیا سی۔ اکٹھ وی اپنی مستی وچ کھبھ گیا سی۔ اگلے دیہاڑ درویش تاپتوک ایمرے نے یونس نوں بلا یا تے آکھیا: ”ہن تیرا چلہ ُمک گیا اے، تینوں جہڑی شے دی لوڑ سی او تینوں لبھ گئی اے۔ ہن تینوں ایس در واسطے لکڑاں لیان دی کوئی لوڑ نہیں۔“ یونس نے پیر و مرشد تے ہتھ چُمے، اجازت منگ کے پیراں وچ جتی پائی، اپنے موڈھے تے گٹھڑی تے ہتھ وچ سوٹی پھڑ کے اپنی منزل ول ٹر پیا۔

یونس، پہاڑاں نوں، پتھراں نوں، پنچھیاں نوں، غریباں تے غرور والیاں نوں اپنے شعر سناندا گھُمدا پھردا رہیا۔ ایسے طرحاں گھمدا پھردا قونیہ اپڑ گیا۔ اوتھے یونس دی ملاقات منے پرمنے شاعر تے عالم مولانا جلال الدین رومی ہوراں نال ہوئی تے یونس نے مولانا رومی دا ہتھ چمیا۔ مولانا رومی نے اپنی لکھی ہوئی مثنوی دیاں چھے جلداں یونس نوں وکھائیاں۔ یونس نے مثنوی نوں چنگی طرحاں کھنگال کے آکھیا۔

حضور تسیں گل نوں ودھا گئے او۔ میں ہوندا تے اینا ای آکھدا

”گوشت پوست چڑھا کے ہڈیاں دے ڈھانچے تے میں یونس دی شکل وچ ظاہر ہویا“ یونس، اناطولیہ (ترکی دا مشرقی حصا)، شام تے آذربائیجان توں ہوندیاں ہویا واپس اپنے پیر و مرشد تاپتوک ایمرے دے حضور جا اپڑیا۔ درویش تاپتوک ایمرے ہن بہت ای بُڈھاتے اکھاں دی بینائی تو وانجھے ہو گئے سن۔ اوہناں نے فرمایا: ”میرے یونس! دو سورج اک تھاں نہیں رہ سکدے۔ ہن میں اک تِیرہوا وچ سٹاں گا، اوس تیرنوں لبھ تے جس تھاں او تینوں لبھے اوتھے ہی ڈیرا جما لے۔“

تیر سرسراندیا ہویا بدلاں وچ جا کے گم ہو گیا۔ یونس نوں او ہ تیر لبھدیا ں پنج ورھے بِیت گئے۔ اخیر تے اوہ تیر یونس نوں اپنے پنڈ وچ ای لبھیا۔ یونس ہن آپے وی درویش بن چکے سن۔ اوہناں نے اپنے پنڈ صاری کوئے وچ ای قیام کیتا تے اوتھے ای رب نو ں جا ملے۔

یونس ایمرے ہوراں دی گنتی ترک ادب دے وڈے تے منے پرمنے شاعراں وچ ہوندی اے۔ اوس زمانے وچ ترک لکھاری، اپنی ترکی زبان نوں حقارت نال ویکھدے سان۔ عربی تے فارسی زباناں وچ لکھن نوں ترجیح دیندے سن نالے اوس تے مان وی کر دے سن۔ جد کہ یونس ایمرے ہوراں نے عوامی بولی نوں شاعری دی زبان بنا کے پیش کیتا سی۔ ایسے پاروں ترک عوام نے اوہناں دی شاعری نوں ست سو سال لنگھن دے باوجود وی نہیں بھلایا۔ کجھ شاعراں نے یونس ہوراں نوں چھوٹا سمجھدیاں ہویا اپنی کتاباں /لیکھاں وچ اوہناں دا ذکر تک نہیں کیتا۔ فیر وی اوہناں دا کلام ہر خاص تے عام دی زبان دی زینت بنیا رہیا۔ اونہاں نے اپنی شاعری وچ مذہب تے نسل دی تفریق مکا کے انساناں نال پریم تے مل جل کے وسن دا سنیہا دتا اے۔

کہیا جاندا اے کہ یونس ایمرے ہوراں نے تِن ہزار شعر لکھے سن۔ اوہناں دے شعر جس کاپی وچ لکھے گئے سن او ہ کاپی اوہناں دی وفات توں سو ورھے بعد مُلاں قاسم نامی اک مولوی دے ہتھ لگ گئی سی۔ او ہشعراں دی کاپی لے کے ندی دے کنارے جا اپڑیا۔ اوتھے اوس نے اگ بالی تے شعر پڑھن لگ گیا۔ اوہناں شعراں وچوں جہڑے اوس دی سوچ وچار تے اوس دے مطابق دین اسلام (شریعت) دے نال مطابقت نہیں رکھدے سن اوہناں شعراں نوں ندی وچ سٹ دیندا سی یاں اگ وچ پا دیندا سی۔ ایسے طرحاں کردیاں ہوئیاں اوس نے دو ہزار شعر ضایع کر دتے۔ جدوں اوس دی نظر دو ہزار اک (2001)شعر اُتے پئی تے اوہ ہکا بکا رہ گیا۔ اوہ شعر کجھ ایویں سی: ”درویش یونس توں پٹھیاں سدھیاں گلاں نہ کر اک مُلاں قاسم آ سی تیرا احتساب کر جا سی“

جدوں اوس نے اے شعر پڑھیا سی تے اوس دی زبان بند ہو گئی سی۔ فیر او اپنا سینا پِٹدیاں ہویا کہن لگا: ”ہائے میں کی کر دتا، دو ہزار شعراں نو ں بیکار سمجھدیاں ہویاں ضائع کر دتا“۔

مُلاں قاسم دا پٹنا غیر ضروری سی۔ یونس ایمرے دے شعر ضایع نہیں ہوئے سن سگوں لوک روایات دے مطابق پہلے ہزار شعر جہڑے سمندر دی نظر ہو گیے سن اوہنوں مچھیاں،دوجے ہزار شعر جہڑے اگ وچ سٹے گئے سن اوہناں نوں آسماناں تے پنچھی اتے باقی ہزار شعر زمین اُتے رہن والی مخلو ق پڑھدی پئی اے۔ وڈے شاعر پھلاں وانگ ہوندے نیں اتے ایس دھرتی اُپر ہر نویں سال بہار دے نویں رنگ پیش کردے ہوئے نظر آوندے نیں۔

علم، علم نوں جانن دا ناں اے

علم، اپنی پچھان کرن دا ناں اے

جے توں اپنا آپ نہ جانے

فیر اینا پڑھ کے کیہ کرنا اے

پڑھ کے کیہ کھٹنا اے

بندیا، رب نوں لبھنا اے

جے پڑھ کے اپنا آپ نہ جانے

فیر سکا (سوکھا) ای مرنا اے

پڑھ لیا، جان لیا، نہ کہ توں

بڑی اطاعت کیتی، نہ کہ توں

جے توں حق نہ پچھانے

فیر مرشد خانے کیہ جا وڑنا اے

جہڑا مطلب چار کتاباں دے وچ

سبھ کجھ چھپیا الف دے وچ

جے توں الف نہ جانے بیلیا

فیر تیرا اینا کیہ پڑھنا اے

اٹھائی ہجے گن گن کے

نکے توں نکا من من کے

الف الف توں کہنا اے ملاں

دسدے ایس دا کیہ معنا اے

یونس کہندا مُلاں جی

لوڑ پوے تاں کر لے حج

سبھ توں چنگا ایہو کار

اک دل وچ جو وڑنا اے