سوہنی مہینوال دی مُڈھلی کہانی

سوہنی مہینوال دی مُڈھلی کہانی

اکبر علی غازی

چنھاں دریا جہنوں پچھلے ویلیاں وچ چندر بھاگ وی آکھیا جاندا سی پنجاں پانیاں دی دھرتی پنجاب لئی رِیڑھ دی حیثیت رکھدا اے۔ تاریخاں دسدیاں نیں جے ہزاراں ورھیاں توں ایہدے آل دوالے انتاں دا اناج پیدا ہونداآرہیا اے جہڑا نہ صرف ایس دھرتی دے وسنیکاں دی لوڑ پوری کر دا اے سگوں ہور قوماں دا ڈِھڈ بھرن دے کم وی آندارہیا اے۔ایس دھرتی نوں باہر دے لوک سونے دی چِڑی آکھدے سن۔ جنگ تے لُٹ مار دے حوالے نال ایس خطے دا جائزالیا جائے تے پتا لگد ا اے جے ایتھے خطے دی قسمت بدلن والے ان گنت جنگی معرکے وی برپا ہندے رہے تے مذہب،علم تے ادب دے عظیم شاہکار وی تخلیق پاندے رہے نیں۔رِگ وید داایس دھرتی تے تخلیق ہونا سند دا درجاپا چکیا اے۔ایسے طرح حسن تے عشق دے حوالے نال وی ایس دریاتے ایہدے آل دوالے نوں اُچیچتا حاصل اے۔

پنجاب دیاں تن مشہور ترین عشقیا داستاناں ہیر رانجھا،مرزا صاحباں تے سوہنی مہینوال وی ایسے دریا نال جڑیاں ہویاں نیں۔ ایہدے کنڈھے تے صدیاں توں آباد شہر گجرات تاریخی تے ادبی حوالے نال دور دور تک جانیا پچھانیا جاندا اے۔ خاص کر کے مجازی عاشقاں دی تواریخ وچ ایس دھرتی نوں سر کڈھواں مقام حاصل اے۔سید ہاشم شاہ تھرپالوی نے ”سوہنی مہینوال“ دا پہلا سمولچا قصہ لکھیا جہڑا کہ اج وی ملدا اے۔ یاد رہوے اوہناں قصے دا وپرن سما شاہجہان بادشاہ دا سما دسیا اے(1)۔ اوہناں ایہدی کہانی کجھ انج بیان کیتی اے:

نور الدین شاہجہان بادشاہ دے دور دی گل اے جے چندل ندی دے کنڈھے گجرات وچ تُلا ناں دا اک گھمیار رہندا سی۔اوہ اپنی برادری دا سردارتے سرپنچ سی۔حاکماں تے مال دار لوکاں وچ اوہنوں بڑا اعتبار حاصل سی۔ چار چوفیرے اوہدا ناں مشہور سی، لوک اوہنوں دانش مند تے وعدے دا پکا سمجھد ے سن۔گوت برادری توں ہٹ کے اوہنوں حرمت ملی ہوئی سی۔ اُنج تے اوہدا کم مٹی دے بھانڈے بنان دا سی جہڑاکہ اوہدی برادری دے واہوا سارے لوک کر دے سن پر تُلے دے ہتھ وچ انتاں دی صفائی تے چترائی سی۔بے مُلی مِٹی توں انج دے اَنمُلے بھانڈے تخلیق کر دا سی جے بھٹھی وچوں نکلدے ہوئے بھانڈے سرخ یاقوت جاپدے سن۔سارے کاریگر اوہدی کاریگری دا دم بھر دے سن۔اللہ دے ناں دا ورد کردا کردا اوہ انج دے سوہنے سوہنے تے ہولے پھُک بھانڈے بنا چھڈ دا سی پئی خالق مطلق یاد آ جاندا سی۔اوہ تولہ کُو مٹی لے کے پیالا بناندا سی جہدے وچ سیر پکا شربت پئے جاندا سی۔ اوہدے بنائے ہوئے مٹی دیاں بھانڈیاں دا مُل چینی، بسم تے شیشے دے بنے ہوئے بھانڈیاں نالوں بہتا پیندا سی۔باہردیاں ملکاں توں سوداگر ایہ بھانڈے لین لئی آندے سن، تُلے نوں اپنے فن دا افلاطون آکھیا جاندا سی۔اوہدے کول دولت سی، ہنر سی تے مرتبا سی پر اولاد نہ ہون پاروں اوہ دن رات غمگین رہنداسی۔ اوہدے گھر اک دھی جمی جہدے نال اوہنوں اک نویں حیاتی مل گئی۔گھر دیاں اوہدے سُہپن پاروں اوہدا ناں سوہنی رکھیا۔

سوہنی بارھاں ورھیاں دی ہوئی تے اوہنوں اپنے آل دوالے دی سمجھ آ گئی۔ اوہنے اوہ سارے ہنر سکھ لئے سن جہڑے اوس ویلے دیاں کُڑیاں نوں سکھنے چاہیدے نیں۔ باراں سالاں دی ہوئی تے اوہ اپنے آپ نوں بنان سنوارن وی لگ پئی۔ اوہدا رنگ جواہرات نالوں وی بہتا چمکدار سی۔ انج لگ دا سی جویں آسمان دا چن ہووے۔

بلخ دے اک مغل سوداگر مرزا علی بیگ دا پتر مرزا عزت بیگ بلخ بخارا چھڈ کے دِلی ول سفر تے نکل ٹریا۔ اوہ کابل، جھنگ سیالاں تے تخت ہزارے وچوں پھردا پھراندا گجرات وچ چندل (2)ندی (چنھاں) دے پتن تے آن اُتریا۔ اوہدے ورگاسیاناتے چنگا بندوبست کرن والا شاید ای کوئی ہووے۔ اوہ اک گھڑ سوار سی تے اوہدے نال دو خدمت گار سن۔اوہ حسن والا، چنگے اخلاق والاتے عقل مند سی۔ کسے پاسیوں اوہدے وچ کوئی خامی نہیں سی۔اوہنے کجھ آرام طلبی توں کم لیا تے ایس تھاں تے کجھ بہتے دن ڈیرا لائی رکھیا۔ اوہدا ناں مرزا عزت بیگ سی جنھوں یتیمی وچ لوکاں مہینوال بنا دتا سی۔ اک دن اوہدے غلام نے بازار وچوں اک پیالا خریدیا تے اپنے مالک نوں تحفے دے طور تے پیش کر دتا۔ سوداگر نے جدوں پیالے دی صفائی ستھرائی ویکھی تے اوہ بنان والے گھمیار دی کاریگری دا اسیر ہو گیا۔

دل وچ کاریگرتُلے نوں ویکھن دا شوق پیدا ہویا تے اوہ اپنے ٹھکانے توں ٹر پیا۔ ناں توں وکھ اوہ کچھ نہیں جاندا سی۔ پچھدا پچھاندا جدوں اوہ تُلے دی دُکان تے اپڑیا تے اوتھے ایویں ای اوہدی نظر سوہنی تے پئے گئی۔اوہ عشق دا تماچا کھا کے نمانیاں وانگ واپس پرت گیا۔ڈیرے تے اپڑیا تے عشق دی شدت نال حیرت وچ غرق ہو کے ہوش بھُلا بیٹھا۔اوہد ا دل کر دا سی جے گجرات اُتوں اوہ دلی تے بلخ بخارا وی وار سٹے۔ جدائی دے غم وچ اوہنوں اپنے لگ دے لانیاں دی سرت وی بھُل گئی سی تے نیندر تے بھکھ وی کدھرے ٹر گئی سی۔اوہدیاں سوچاں تے فکراں دا مرکز اک ای سی جے کسے بہانے یار نال ملاقات ہو جاوے۔ اوہدیاں اکھاں وچوں لہو چو رہیا سی تے اوہدا رنگ پیلا ہو چکیا سی۔پر وسیلے توں بغیر حیلہ وی کم نہیں آندا۔

اوہنے اپنے مسئلے دا حل سوچیا، اپنا گھوڑا ویچیا تے کجھ پیسے کٹھے کیتے۔ اوہنے اپنی شان و شوکت گوا دتی جہدی وجھا توں اوہدے خدمت گار وی اوہدا ساتھ چھڈ گئے۔ عشق نے اوہنوں عاجز بنا دتا تے اوہنے بھانڈے ویچن دا کم شروع کر دتا۔اوہ پیالے خریدن لئی تُلے دی دُکان تے جاندا، لیا کے بازار وچ ویچ دیندا۔ پیالے ویچن والا بن کے اوہ ایسے بہانے سوہنی نوں ویکھ آندا۔ گلاں تے اوہ گھمیاراں نال کر دا پر نظر اپنے نشانے تے رکھدا۔ ایہ سارے زنانے مکر عشق آپ سکھا دیندا اے۔عزت بیگ نوں کسے پل چین نہیں سی آندا، اوہ مڑ مڑ پیالے وٹان دے بہانے دوکان تے جاندا سی، کدی کوئی عیب لا دیندا تے کدی کوئی۔مال اپنی دوکان تے لے کے اپڑ دا، چوانی دی چیز دوانی دی دے کے فیر اوسے ٹکانے تُلے دی دُکان تے اپڑ جاندا۔

کار وبار وچ اوہدی حالت ویکھ کے لوک مزاخاں کر دے۔اوہنے پہلے دی کھٹی کمائی تے نیک نامی وی ہتھوں گوادتی۔پیسے کدوں تک ساتھ دیندے، جو کجھ پلے ہے سی جدوں خرچ ہو گیا تے فیر کوئی تدبیر وی سمجھ وچ نہیں آ ندی سی۔ اوہنوں سمجھ نہیں سی آندی جے اوہ کنج رشتے دار دے ویڑھے وڑے تے جا کے سوہنی دا دیدار کرے۔ کجھ مصیبتاں انج دیاں ہندیاں نیں جہناں دا اپاء مشکل ہوندا اے۔جدوں دکھی وچارا عاجز ہو گیا، تے اوہ گھمیاراں دے گھر چاکر بن کے مجھاں چارن لگ پیا۔ شوق غرور نوں مکا چھڈ دا اے۔ خاک ہو کے ای مقصد ہتھ آندا اے۔ہن اوہ مجھاں بیلے لے جاندا تے اوتھے اوہناں نوں برو تے کاہی چار کے لے آندا۔ لوک اوہنوں مہینوال کہن لگ پئے نے تے اور گھمیاراں دا ماہی بن کے رہ گیا۔ نہ رات نوں چین آندا تے نہ دن نوں سکون ملدا۔ اوہ ہر ویلے پریشان حال پھردا رہندا اے تے گھمیاراں دیاں مجھاں دے مگر دیوانیاں وانگ بھوندا رہندا اے۔

نازاں وچ پلیا ہویا عزت بیگ مجھاں چارن دا وَل نہیں سی جاندا۔اوس وچارے نوں عشق نے ایس مصیبت وچ پا دتا سی۔دِنے مجھاں چار دا تے راتیں تھکیویں تے بھکھ ہتھوں نیند وی نہ آندی۔ ساری رات تارے گِن دیاں لنگھ جاندی،اگلے دن فیر اوہ ای کم۔کوئی سُولاں تے سوں کے سکھ پا سکدا اے۔اٹھے پہر محنت، مشقت،خوشی دا اک ماسہ وی نہیں ایس کر کے اوہدا رنگ ہلدی وانگ ہو گیا، جسم سُک گیا تے تن پنجرہ بن گیا۔عشق قسائی شروع توں ای آدم خور اے۔نوکراں دی محنت نوں وڈیایا نہیں جاندا۔ جِنی مرضی محنت کرو کوئی آدر نہیں ہوندا۔مجھاں چارنا مہینوال نوں بڑا مشکل لگ دا اے پر ایس توں وکھ ہور چارا وی نہیں سی۔عام بندا کسے مسئلے وچ پھس جاوے تے سو لوک ہمدردی وکھان لئی آ جاندے نیں۔پر عاشقاں نوں کوئی ہمدرد نہیں ملدا سگوں دشمنی ودھدی اے۔سوہنی اپنی تھاں انجان اے اوہنوں مہینوال دے عشق دا کوئی پتہ نہیں ایس لئی مہینوال نوں واپس آن لگیاں اینی خُشی ہندی اے کہ اوہدی ساری تھکاوٹ لہہ جاندی اے۔فیر اوہ بہانے بہانے سوہنی دے آل دوالے رہن دی کوشش کر دا اے۔سدھا نہیں سگوں اکھ چُرا کے ویکھدا متے کوئی ویکھ لوے۔

اودھروں سوہنی وی جوانی دیاں بہاراں نال لدی جا رہی سی۔اوہدیاں زُلفاں ہور سیاہی پھڑدیاں جا رہیاں سن۔ ایہ زلفاں درد منداں واسطے پھاہی بن دیاں جا رہیاں سن تے اکھاں دے تیر وی تیز ہُندے جا رہے سن۔ہاشم چن وادھے پیا ہویا سی تے چکور گھٹ دا جا رہیا سی۔جدوں سوہنی جوانی دے تقاضیاں توں جانو ہو گئی تے اوہنوں مہینوال دیاں حرکتاں سمجھ آن لگ پیاں۔ اوہدے دل وچ وی مہینوال لئی الفت پیدا ہوگئی سی۔ایتھے ہاشم شاہ ہوری لکھدے نیں:

مہینوال ڈٹھی جد الفت ہس ہس یار بلاوے

اِک تھوں چار ہویا وچ خدمت شُکر بجا لیاوے

چوری داؤ لگے جد اُس نوں اپنا حال سناوے

ہاشم دیہس جواب نہ کوئی حال سوہنی مُسکاوے(3)

سوہنی دے دل وچ الفت دا دیوا بَل چکیا سی تے عاشق نال نال اوہنوں ہور وی ہوا دے رہیا سی۔ کدوں تک اوہ چنگیاڑی بھانبھڑ نہ بن دا۔ ہولی ہولی سوہنی وی اوہدی اُڈیک وچ رہن لگ پئی۔ دور ہٹن دی بجائے نیڑے آن لگ پئی۔ ایس نویں شوق دا نشا اوہنوں پوست وانگ مدہوش رکھن لگ پیا۔مہینوال دنے برے حالاں وچ مجھاں چار دا تے سوہنی گھر وچ ڈانواں ڈول پھر دی رہندی، دن دا ویلا اوہناں لئی جان کڈ ھ لین والا بن گیا سی۔ اوہ اڈیک وچ رہندے جے کدوں رات پوے گی تے اک دوجے نوں ویکھن گے تے اوہناں دے دکھ مکن گے۔مجھاں چار کے مہینوال رات نوں گھر وڑ دا تے چن تے چکور وانگوں اوہناں لئی رات نوں دن چڑھ جاندا۔ جدوں اکھاں اکھاں نوں ویکھ لیندیاں تے دوہاں دے سڑ دے ہوئے دلاں وچ ٹھنڈ پئے جاندی۔ انج ای دن ویلے جدوں مہینوال بیلے وچ ہوندا سی اوہناں دے دل تے جدائی دا ناگ ڈنگ ماردا رہندا سی۔ جدا رہندے سن تے چپ رہندے سن، ملدے سن تے اپنے دکھ سکھ پھول دے سن۔ ازل دے کاریگر نے سوئی توں بناں دونواں دے دل سی دتے ہوئے سن۔دونویں دنیا توں لُک کے شرابیاں وانگ مدہوش رہندے۔ پر اپنا بھیت دن رات لُکا کے رکھ دے۔اوہ ہر دن سو سو بہانا کر کے کڈھ دے سن۔ اوہناں دے ہتھ خالی ہندے سن پر دل وچ اک دوجے دے ناں دی مالا جپ دے رہندے سن۔ ہاشم شاہ کہندے نیں جے گج وج کے خون کرن والا خونی عشق کدوں لُکیا رہ سکدا اے۔ سوہنی تے مہینوال دے عشق دی کہانی وی پھیل گئی۔ دوبندے جدوں اک دوجے نال گل بات کر دے تے گل ایہناں دے عشق تے آن کے مُک دی۔ گل اینی دُھمی جے سوہنی دے پیو تے برادری والیاں نے وی سُن لئی۔سوہنی دے پیو نے سنیا تے اوہنوں بڑی شرم آئی پر اوتھے شرم کیہ کر سکدی اے جتھے عشق اپنا ڈیرا لا لوَے۔گھمیاراں رل کے صلاح کیتی جے ایس پالی نوں دور کرو تاں جے آفت توں جان چھُٹے۔ پر لکھ تدبیراں کرو قسمت نہیں ٹلدی۔گھمیاراں مہینوال نوں صاف جواب دے دتا پئی تیرے لئی ساڈے گھر وچ کوئی تھاں نہیں۔ توں ساڈا ناں واہوا روشن کر دتا اے تے ساڈا نمک حلال کرن وچ وی کوئی کسر نہیں چھڈی۔مہینوال نوں گھروں کڈھ دتا گیا تے اوہ عاجز تے آزردہ ہو کے مردیاں وانگ ٹر پیا۔جنج کٹھیالی وچ پئے کے سونا، صقل ہو کے تلوارتے ہوا نال اگ چمکدی انج ای عشق دا جوہر خوار ہون نال بھَمک دا اے۔

مہینوال وچارا لاچار جہدا گجرات وچ نہ بھین اے تے نہ بھرا، عشق نے اوہنوں نشانا بنا لیا اے تے لوکاں نے تیر مار مار کے برا حال کر دتا سی۔ اوہدے اُتے ہر روز نویں بپتا پئے رہی سی۔ ہن یار وی نظر نہیں سی آ رہیا، وچھوڑا قہر بن کے اوہدے اُتے نازل ہو گیا سی۔ عشق نے اوہنوں سنہری رنگ دا نواں جوڑا پوا دتا سی۔ جدوں عاشق ناں رکھا لیا اے تے پھر درد تھوڑاکیوں ملے۔مہینوال ہر ویلے بے صبریاں وانگ پھر دا رہندا۔ اوہنوں کھان پین بھُل گیا سی۔ جویں خزاں دے دناں وچ بھنورے پھُلاں نوں یاد کر کر کے زندارہندے نیں انج ای مہینوال سوہنی دی یاد نال ای زندہ سی۔

اکھاں راہیں یار نوں ویکھن لئی اوہنے اک حیلہ سوچیا، حکمت توں کم لیا تے اوہنے اپنے بدن تے بھبھوت مل لئی تے مونہ انھیرے گدا کرن ٹر پیا۔ اور رات نوں وی دن سمجھداسی۔اُس نوں اُمید ہندی سی جے کتے نہ کتے یار نظر آ جاوے گا۔ عاشق یار نوں ویکھن لئی اپنا سر تلی تے رکھ کے یار دی گلی وچ وڑ جاندا اے جتھے دا اک اک بال اوہدے لئی ظالم شیر وانگ سی۔منگ دیاں منگ دیاں دن توں رات آ گئی۔ مہینوال مایوس ہون ای والا سی جے اونی دیر نوں سوہنی مہینوال فقیر نوں خیر پان لئی بروہاں وچ آ گئی۔جدوں سوہنی نے آ کے نزاکت نال خیر لین لئی آکھیا تے واج سُن دیاں سار مہینوال نوں غش آ گیا، اوہدے ہوش حواس گواچ گئے تے اوہ زمین تے ڈِگ پیا۔ انج ای عاشق گدا کر دا تے معشوق خیر پا دیندا۔بروہاں وچ ڈگیا ویکھ کے سوہنی نے اوہدی ڈیل ڈول پچھان لئی۔چھیتی نال اوہنوں چوری چپاتی پیش کیتی تے ہتھ جوڑ کے درخاست کیتی جے رات نوں نہ آیا کر۔جے کسے نوں پتہ چل گیا تے بہت بُرا ہووے گا۔دشمن جانوں مار دین گے۔مہینوال دا دن رات اک ای وطیرہ بن گیا سی جے کوئی موقع ہتھ آ جاوے تے اوہ سوہنی دا دیدار کر لوَے۔ اک رات تے آفت ای آ گئی۔گھمیاراں نوں پتا لگ گیا۔ اوہناں رل کے صلاح کیتی جے رات نوں مہینوال آوے تے اوہنوں مار دیو تے سوہنی دا کدھرے ہورویاہ کر دیو تاں جے عزت شرم بچی رہوے۔

سوہنی دے گوانڈھ وسن والی اوہدی برادری دی اک کڑی عالی اوہدی پکی سہیلی سی۔ اوہ سوہنی دی محرم راز سی تے اوکھے سوکھے ویلے کم آن والی وی سی۔اوہنے رشتے داراں نوں مشورا کردیاں سنیا تے اُنج ای آ کے سوہنی نوں دس دتا۔سوہنی نے اوہدا ترلا ماریا جے اوہ جائے تے مہینوال نوں لبھ کے آکھے جے اوہ ایہ حرکتاں چھڈ دوَے۔اوہ جے فیر گلی وچ آیا تے جان توں چلا جائے گا۔ جدوں تک جان اے اودوں تک ملن دی آس زندا اے۔اوہنوں آکھیں جے توں دریا توں پار کلی پا لئے تے اللہ اللہ کر دا رہیا کر۔ اوہ کدی تے مدد نوں آوے گا۔سہیلی نے مہینوال نوں لبھ لیا تے سنیہا وی اپڑا دتا۔ مہینوال نے سنیا تے اوسے ویلے دریا ول ٹر پیا۔ بناں کسے عذر توں ہجر دا دکھ نال لے کے صبر دریا دے کنارے اپڑیاتے بے ہوش ہو کے ڈگ پیا۔ جدوں ملاحواں نے اک مسکین جہیا فقیر ڈگیا پیا ویکھیا تے رل مل کے گھاٹ اُتے اوہدے لئی کُلی بنا دتی۔ہاشم شاہ کہندے نے جے غریباں دے کم صلاحواں توں بغیر ہو جاندے نیں۔

سوہنی لئی جدائی سہناں مشکل ہوندا جا رہیا سی، اوہ سودائیاں وانگ پھر دی رہندی، ماں،پیو تے ہور لوک متاں دیندے پرکجھ فرق نہ پیندا۔ گھمیاراں دی مشکل ودھ دی جا رہی سی۔ماں پیو نے دھی دے برے چالے ویکھے تے شہر وچ ای اک منڈا ویکھ کے اوہدی کُڑمائی کر دتی، چلاواں جہیا داج بنایا تے ڈھولکی رکھ دتی۔ انج ماپیاں نے ایس بلا توں اپنی جان چھڈان دا چارا کیتا۔جوڑا نہیں،اوہنوں کفن پوا کے سخت دلاں نے زبردستی ڈولی وچ پا دتا۔ اوہنوں ڈولی وچ پا کے مردیاں وانگ ٹور دتا گیا۔اپنیاں نے سوہنی نوں بگانیاں نال ٹور دتا،سوہریاں نے گھر جا کے رواج مطابق شگن کیتے،سوہرے تے اُنج ای قسائیاں وانگ بے درد تے کٹھور ہندے نیں۔ اوہ درداں والی، نمانی تے عاجز قید وچ پھس گئی۔اوہدی قسمت انج ہو گئی جویں چخا بال کے اوہنوں وچ سٹ دتا گیا ہووے۔سوہنی نے پتا نہیں کدوں دا کھان پین چھڈیا ہویا سی۔ ہن اوہ اپنے آپ نوں کھان لگ پئی سی۔سوہنی دی حالت ویکھ کے دل کہندا سی جے اے لوکو! عشق بڑابُرا اے۔

جدوں مہینوال نے لوکاں کولوں سوہنی نال ہون والے دھرو دا سنیا تے اک اک اکھر سان تے چڑھی ہوئی برچھی وانگ اوہدے دل وچ جا وجا۔سوہنی نال ہون والی زیادتی دا سُن کے اوہنوں عشق دا جنون ہور ودھ گیا تے اوہ ہر خوف توں آزاد ہو کے اگے ودھن لئی تیار ہو گیا۔ اوہنے واہوا ساری مچھی پھڑ کے بھُنی تے محبوب کول لے جان لئی تیار ہو گیا۔ادھی رات ہوئی تے مہینوال اللہ دی آس رکھ کے ندی وچ وڑ گیا۔ عشق دے زور نال اوہنے تر کے ندی پار کر لئی تے اوتھے پج گیا جتھے سوہنی اوازار تے بیمار پئی ہوئی سی۔ہاشم شاہ کہندے نیں جے یار دا ملنا اوکھا اے جے ملدا اے تے مر کے ملدا اے۔جدوں یارنے یار نوں بیمار پیاں ویکھیا، اوہدے دل تے چھری چل گئی۔ جدوں سوہنی نے اپنے یار دی صورت پچھان لئی تے اوہ موئی ہوئی جاگ اُٹھی۔اوس رات تے درد منداں لئی کئی سورج چڑھ آئے۔اللہ نے اوہناں دی کوک سن لئی تے یار یاراں نال چھاتی لا کے ملے۔

مہینوال نے مچھی بڑی ریجھ نال بھنی ہوئی سی تے نال ای سوہنی نوں بھکھ وی بڑے زوراں دی لگی ہوئی سی۔ اوہنوں انج لگا جنج اللہ سوہنے نے صدق دے صلے وچ بہشت وچوں کھانا گھلیا ہووے۔ اوہنے اکسیر سمجھ کے رغبت نال کھاہدا جنہے اوہدے سارے دکھ گوا دتے۔یار دا ملنا غنیمت اے۔ جے یار مل جائے تے یار نوں سکھ مل جاندا اے۔سویر ہون دے خوف نال اوہناں اک دوجے کولوں وداع لئی تے اپنے اپنے ٹھکانے تے اپڑ گئے۔ مہینوال نے اوس دن توں بعد روز دا کم پھڑ لیا، روز کباب بناندا، رات نوں جان تے کھیڈ کے دریا پار کر دا، سوہنی نوں ملدا تے کباب پیش کر دا۔اک دن اوہنے دریا وچ لاگا سٹیا پر کسے حیلے وی مچھی ہتھ نہ آئی۔ اوس دن ماچھیاں نوں وی خالی ہتھ جانا پیا۔مہینوال نوں لگا جے اج سجن دے سامنے رہ نہیں رہنی۔کیوں جے اوہنوں روز کباب کھان دی عادت پئے گئی ہوئی سی۔اوہنے اپنے جسم وچوں گوشت کٹ کے کباب بنائے۔ویلا ہویا تے عاشق صادق ندی وچ وڑ گیا۔ اک تے اوہدی روح زخمی سی تے ودوجا اوہدا جسم گھائل سی۔ اوہ مرمر کے پار اپڑیا۔ پیر من من دا ہویا پیا سی،اوہنوں گھڑی مڑی اپناہٹھ سانبھنا پئے رہیا سی۔اپنی جان اُتے دُکھ جر دا،زخمی وجود نوں وس وچ کردا اوہ دلبر کول اپڑیا تے اوہدا مکھ ویکھیا۔جنج پتنگا شمع نوں شوق نال ملدا اے اِنج ای مہینوال سوہنی نوں ملیا تے کباب کھول کے اگے رکھے۔دونویں دکھاں نال چُور اکلے جاگ رہے سن تے سارا شہر سُتا ہویا سی۔

سوہنی نے بڑی الفت نال تھوڑا جہیا کباب مونہ وچ پایا تے نال ای تھُوہ کر کے باہر سُٹ دتا۔ سوہنی نے حیران ہو کے مہینوال کولوں پچھیا جے اج کہڑی بلا مار کے کباب بنا لیاندے نی۔مہینوال اوہدے کولوں کِنج چھُپاندا۔ اوہنے اصلی گل دس دتی تے اپنا جسم کھول کے وکھا دتا۔ فیرسوہنی نے جو کجھ کہیا اوہ ہاشم شاہ ہوراں دے لفظاں وچ پڑھنے آں:

سوہنی ویکھ کباب سجن دے فیر کہیا کر زاری

شابش یار مُراد عشق دی تَیں کر خوب اُتاری

میری جان ہوئی سر صدقہ وار سُٹی لکھ واری

ہاشم شوق تیرے وچ تپ دی عشق اُتوں بلہاری

ہُن توں فیر نہ آویں ہرگز بیٹھ ٹھکانہ کر کے

پُوری آن ہوئی تُدھ کولوں یار گھنے دکھ جر کے

اوتھے بیٹھ اُڈیک سوہنی نوں آس ربے دی دھر کے

ہاشم آن اوتھائیں مِلساں ویکھ چھاؤں تَر کے(4)

مہینوال نے ملاقات توں بعد واپسی دا رستاپھڑیا۔ اگلی رات سوہنی نے سجن نوں ملن لئی پیر باہر رکھیا تے ندی پار کرن لئی اک گھڑا وی پھڑ لیا۔ہر خوف نوں پچھے سٹ کے،جان تلی تے رکھ کے سوہنی نے گھڑا چھاتی نال لایا تے دریا وچ ٹھِل پئی۔ سارے پیر فقیر منا کے تے صدق دا پلا پھڑ کے سوہنی ندیوں پار لنگھ گئی۔یار نال مل کے بیٹھی،دوواں اپنے اپنے دل دا حال اک دوجے نوں دسیا۔پچھلی رات نوں فکر تے اندیشے جاگ پئے تے سوہنی واپس پرتی، جاندی واری وانگ دریا پار کیتا، گھڑا لُکایاتے واپس گھرپُج گئی۔اگلی رات فیر اوہنے انج ای کیتا۔ بیلے وچ شیر تے بھگیاڑ بول رہے سن تے دریا ہڑیا ہویا سی پر سوہنی گھروں نکلی، یار نوں ملی تے واپس وی پرت آئی۔ سوہنی روز انج ای کر دی۔ ہولی ہولی لوکاں نوں سُجھ گئی تے لوکاں نے گلاں کرنیاں شروع کر دتیاں۔گھمیاراں نے اک واری فیر رَل کے تدبیراں سوچیاں تے ایس نتیجے تے اپڑے جے ایہنوں مار دتا جائے۔ مرن توں بغیر ایہ کڑی باز نہیں آوے گی۔ اپنے سر خون دا ذمہ لین دی بجائے طریقا اختیار کرن دا سوچیا جے ایہنوں دریا وچ روہڑ دتا جائے۔ اوہناں پتا کروایا جے سوہنی گھڑا کتھے لُکاندی اے۔ اوس تھاں توں پکاگھڑا چُک لیا تے اوہدی تھاں تے کچا گھڑا رکھ دتاگیا۔

روز وانگ طے کیتے ہوئے ویلے تے سوہنی اُٹھی۔ اج شہادت والی رات سی تے سوہنی تے اوہ ویلا آ گیا سی جہڑا سسی تے تھَل وچ آیا سی۔پوہ دا کافر مہینا سی، برف دا طوفان آیا ہویا سی۔ مینہ تے اہنیری نے رل کے وکھ آفت لیاندی ہوئی سی۔ ایہ سبھ کجھ ویکھ کے ہاتھی تے شیر وی کھوہاں وچ وڑ چکے سن۔ سوہنی نے ہمت نہیں ہاری تے پیر پچھاں نہیں پرتایا۔سوہنی دی کلی جان بیلے وچ بلاواں نے گھیر لئی۔مینہ تے ہنیرے نے ایکا کر کے زور ماریا، شیراں دی گڑگج نے اگے جانا مشکل بنا دتا سی۔دُکھاں نے سارے جہان وچوں چُن کے سوہنی نوں لبھیا سی،فیر اسماناں توں وی ان گنت بلاواں اُتر آیاں، وس دے مینہ دیاں کنیاں انج وج رئیاں سن جنج تیر کمان وچوں چھُٹ کے وج دے نیں۔ جدوں سوہنی نے اجہی بُری آفت ویکھی تے اوہدا صدق ہور پکا ہو گیا۔پیر پیر تے اپنے ہٹھ نوں سہارا دیندی، صبر دی ڈھال نال اپنا آپ بچاندی اگے ودھ رہی سی۔ بدلاں، بارش تے ہنیری نے آل دوالے دا انھیراہور ڈونگھا کر دتا۔ انج لگدا سی جنج ان گنت حبشیاں نے سوہنی نوں گھیر لیا ہووے۔ نھیر اینا سی جے اپنا آپ وکھائی نہیں سی دیندا۔بدل گجن تے بجلی کڑکن دی واج دلاں نوں ہلا دیندی سی۔پر سوہنی مڑن والی نہیں سی۔ انموڑاں نوں کون موڑ سکدا اے۔ہنیری نے اینا زور پایا ہویا سی جے رُکھ سنے جڑھاں پُٹ پُٹ کے سُٹی جا رہی سی۔پہاڑاں توں وٹے ایتھوں اُڈ دے سن تے دوجے ملکاں وچ جا کے ڈگ دے سن۔ کیڑے سپ تے ٹھوئیاں نے زمین مل لئی ہوئی سی۔تھرتھلی انج دی سی جے دیو وی پیر چکن توں ڈر جان، پر سوہنی دا جگراویکھو،اوہنے ایہ سارا کجھ اپنی جان تے جھلیا۔بیلا اوہدے آل دوالے حال حال پُکار رہیا سی، زہری ناگ تے ٹھوئیں شوک رہے سن تے اوہناں دے ڈنگ لاٹاں وانگ لشک رہے سن، پر سوہنی ایہناں دے چانن وچ پیر چک چک کے اگے دھر رہی سی۔باشک ناگ اپنے موتی ہوا وچ اچھال دے سن جہدے نال چمک تے روشنی پیدا ہوندی سی، ایس چمک تے بجلی دی لشک نے رَل کے اک چانن جہیاکر دتا سی۔ ایس چانن وچ سوہنی دا راہ سوکھا ہو گیا سی۔سوہنی دی جان نوں اینا کُو عیش ای بڑا سی۔

سوہنی اپنے کامل صدق نال ندی تے اپڑ گئی۔اوہنے اوس گھڑے نوں جا پھڑیا جنہے اگے وی اوہنوں بنّے لایا سی۔ دل وچوں زندگی والا عیش کڈھ کے اک نویں اُمید جگائی۔ہاشم سوہنی دی قسمت ویکھ جے اج اوہدی مصیبت ہور ودھ گئی سی۔ عشق دی شہید نے سِر دی بازی لا کے، سارے غم تے اندیشے بھُلا کے، ڈونگھے پانی ول دوڑ پئی۔جدوں ندی وچ وڑ کے اوہنے گھڑے تے بھار پایا، روز وانگ اگے ودھن لئی تاری پھڑی تے عقل دی لوء وچ اوہنوں نظر آ گیا جے گھڑا تے کچا اے۔ سوہنی نوں جدوں یقین آ گیا جے گھڑا کچا اے تے اوہ اک واری دریا کولوں ڈَہل گئی۔ اوہنوں گھڑے دی مدد توں بناں چنھاں ندی پار کرنا مشکل لگا۔ فیر اوہنے سوچیا جے ایس بلا توں ڈر کے میں پچھے مڑاں تے عشق نوں لاج لگ دی اے۔ اوہنوں دلیلاں نے آن پھڑیا۔اک واری اوہدا اعتماد ڈگمگا گیا۔

کچی سوہنی نے پیر سنبھال کے نہیں سی دھریا، جویں کسے نے بے دھیانی وچ کچا دُدھ پی لیا ہووے، کچی کچے ویہن وچ جا وڑی تے اوہنے جہڑا تُلا بنایا اوہ وی کچا سی۔ہن اوہ جہڑے پاسے ہتھ مار دی کچا ای ہتھ آندا سی۔ اوہنے اپنی جان تے گوادتی پر پیار نوں کچا ہون توں بچا لیا۔جدوں عقل نے سمجھایا تے اوہنے اک وار سوچیا جے اج واپس ٹر جانا چاہیدا اے تے بھلکے فیر ملن لئی آنا چاہیدا اے۔ اج جان گوادینا مناسب نہیں۔ پر سر دی بازی کھیڈن والے عشق نے اوہنوں مڑن نہ دتا۔قدیم دَور توں ای سیانے دہائی دے رہے نیں جے عشق عقل دا دشمن اے۔

عشق سوہنی نوں ورجدا اے جے صدق توں ہارنا نہیں چاہیدا۔ صدق والا اوہ ای اے جہڑا خُش ہو کے موت نوں قبول کر لوَے۔ جہنے وی موت توں بچن دا چارا کیتا اوہ ای اپنا مطلب حاصل کرن توں وانجا رہیا۔ہاشم توں صدق توں نہ ہار ایس تکلیف توں جان چھٹ ای جائے گی۔سوہنی نے اپنے دل وچ نہ ڈرن دا ٹھان لیا سی۔موت اجہی آفت جہڑی آ جاوے تے ٹلدی نہیں، آخر تارو ای ڈب دے آئے نیں، ندی وچ کدوں تک تریا جا سکدا اے۔صدق کا کم نہیں جے پیر اگے ودھا کے پچھے لٹا لیا جائے۔

سوہنی نے اپنے صدق نوں ثابت رکھیا تے کسے دے کہن وچ نہ آئی۔ خونی ویہن تے غصاکھا کھا کے آن والیاں لہراں توں ڈر کے پچھاں نہ پرتی۔ سجن دی پریت دل نال اجہی جوڑی جے جیون آس بالکل چھڈ دتی۔ہاشم سوہنی دے صدق توں کروڑاں مرد وارے جا سکدے نیں۔اوہ اپنی جان تلی تے رکھ کے تارو پانی وچ جا وڑی، درد تے دکھ فوج دیاں فوجاں بن کے آ گئے تے موت دا واجا وجا دتا۔ پانی وچ ہلچل مچ گئی۔ ڈونگھے پانی ٹھٹھ بنھ کے آ ن لگ پئے۔پر ہمیشا توں جت عشق دا مقدر اے تے ہار عقل دے حصے وچ آندی اے۔

ندی دے ڈوبو ویہن وچ پار تے اورار دا کوئی پتا نہیں سی لگ رہیا۔ زور تے غصے نال بھری ہوئی ندی شُوک رہی سی جہدا پانی برف ہار ٹھنڈاتے ہر شئے نوں جما دین والا سی۔ اوہدا ناں لیاں لوں لوں وچ چوباں پیندیاں سن۔ اوہدی تپش بڑی تیز سی۔ اوس ندی وچ ترنا سوہنی توں وکھ ہور کسے دے وس وچ نہیں سی۔گھمن گھیر کھہہ کھہہ جاندے سن،ندی وچ برف انج کڑکدی سی جویں اصل فولاد دی تلوار نوں سان تے چڑہایا ہویا ہووے،ایس ندی نوں سوہنی صدق دے سہارے تر کے چیر دی جا رہی سی۔ عاشق ہمیشا یارنوں جان تلی تے رکھ کے ای مل دے نیں۔

دریا دے بھُکھے کچھوکُمے، مچھیاں، مگر مچھ، تیندوے، ڈڈو تے ہزاراں جلہوڑے اوہدے آل دوالے قطاراں بنھ کے آ گئے سن۔ گھمن گھیر کلاوے بھرن واسطے لوڑ رہے سن تاں جے سوہنی نوں ڈوب سکن۔ ٹھاٹھاں مار مار کے لہراں اگے ودھ رہیاں سن تے اوہناں نوں وار نہیں سی آ رہی۔ آل دوالے دشمن سن تے سوہنی وچکار اوہناں دے وار بچا رہی سی۔جے ساہ باقی ہون تے دنیا دی کوئی طاقت اک ساہ وی گھٹ نہیں کر سکدی۔ جدوں تک ساہ سن سوہنی کوشش کر دی رہی تے مہینوال نوں کوکاں مار دی رہی۔

سوہنی دے ڈُبن وچ گھڑے یا گھمیاراں دا کوئی دوش نہیں سی۔ اوس تَتی دے نصیب کچے ہو گئے سن تے ستاریاں دی چال خراب ہو گئی سی۔چنگیاڑی تے کدوں دی دُھخ رہی سی پر ہُن مچ بن گئی سی، ہاشم کسے دے سردوش نہیں اوہنے آپ ایس بھیڑی گل دا مڈھ بنھیا سی۔ جدوں پیش نہ گئی تے سوہنی نے کچھوکمیاں، مگر مچھاں تے جلہوڑیاں نوں سنیہا دتا پئی جا کے مہینوال فقیر نوں جا کے دسو جے تیری سوہنی ڈب کے مر گئی اے، ہُن ملن دی آس نہ رکھیں۔جدوں تک سوہنی تر دی رہی اودوں تک اوہنوں بختاں دی حمایت حاصل رہی پر جدوں بخت الٹے ہو گئے تے اوہ تخت توں لاہ دتی گئی۔جدوں پکھو درخت توں میوہ توڑ کے لے جاوے اودوں میوے دا درخت نال رشتا ٹُٹ جاندا اے۔ہاشم شاہ دس کِنے ظالم، کم بخت نیونہ کولوں سکھ پایا اے۔سوہنی دے لوں لوں وچوں جان نکل گئی سی پر اوہ مہینوال مہینوال پکار رہی سی۔

مہینوال نے سوہنی دی کُوک سنُی تے پچھان لئی تے اندازہ لایا جے اج راتی مونہ زور پانی نے سوہنی نوں روڑھ کھڑیا اے۔ عشق دے شہید اپنے لہو نال آپ نہاندے نیں۔ مہینوال کُٹھیا چھڈ کے باہر سجن ول ٹر پیا۔ ہجر جدائی تے وچھوڑے توں ڈر دا مردا وگدے وہن وچ وڑ گیا تے اپنی لذت، عیش تے جوانی سوہنی دے سر توں قربان کر دتی۔درگاہ ربانی وچ جا کے روحاں فیر مل پیاں، ندی وچ وی دونوں تن فیر مل پئے تے اکٹھے خاک وچ سما گئے۔ حضرت خضر علیہ السلام نے اوہناں دا جنازاپڑھیا تے پانی وچ ای دفن کر دتا۔

حوالہ جات

1۔ہاشم شاہ،سید، کلام سید ہاشم شاہ، مرتب، سائیں احسان باجوہ، نارووال، ہاشم شاہ میموریل ٹرسٹ، 2016ء،ص145-

2۔ہاشم شاہ، سید، کلام ہاشم شاہ، مترجمین، احسان اللہ طاہر و ڈاکٹر امجد علی بھٹی، لاہور،عزیز پبلشرز،2006ء،ص147-

3۔ہاشم شاہ،سید، کلام سید ہاشم شاہ، مرتب، سائیں احسان باجوہ، نارووال،ص158-

4۔ہاشم شاہ، سید، کلام ہاشم شاہ، مترجمین، احسان اللہ طاہر و ڈاکٹر امجد علی بھٹی، لاہور،ص189-90-

٭٭٭٭٭