نوید شہزاد دی شاعری دا تنقیدی ویروا

احمد شہزاد

پنجابی زبان و ادب وچ سر کڈھواں ناں نوید شہزاد اے۔ جہناں تحقیق، تنقید، شاعری وچ پنجابی زبان و ادب وچ چنگا تے بھرواں وادھا کیتا اے۔ ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ اوہناں دا تحقیق و تنقید وچ بڑا اُچا ناں اے پر جدید پنجابی نظم اوہنا ں دی سیہان بن گئی۔ کجھ مڈھلیاں کتاباں وچ جیہدے وچ گلاں کر دے ہنجو درد پوشاکاں، وچ غزل دے نمنونے وی موجود نیں تے اک مکمل مجموعا’جس دن چپ دا سورج چڑھیا‘ وی اے پراوہناں دی پہچان پنجابی جدید پنجابی نظم بن گئی اے۔ پنجابی غزل وچ آپ نے پنجابی ثقافت نوں بھرویں انداز نال سامنے لیاندا اے۔ ایس مٹی دے وسنیکاں دے جذبے، سدھراں، احساس، چاہ، دُکھ سکھ اَتے مسئلے مسائل کھول کے بیان کیتے نیں۔ درد انسان دی حیاتی دا اک اہم حصا اے۔ جتھے خُشیاں ہوندیاں نیں درد دتے تکلیفاں اوہدے پچھے ای ہوندے نیں۔ ساری حیاتی انسان ایہناں کیفیتاں دے نال ای ہسدا کھیڈدا تے لڑدا جھگڑدا رہندا اے۔آپ د دکھاں درداں دے بارے وی اپنی غزل وچ گل بات کردے نیں تے نال ایہناں نوں مٹاون بارے حل وی دسدے نیں۔

چکاں گے کنج لاشے ڈِٹھے خواباں دے

رَل کے دئیے ایہ دفنا مڑ چلنے آں

(۱)

غربت پاروں ساتھ نہ دیون تعبیراں

بھاویں ہوون خواب سہانے پُگدے نیں

(۲)

دکھاں نوں وی جر کے ویکھ

جتی بازی ہر کے ویکھ

(۳)

جگ چوں دُکھ مٹ سکدے نیں

کَرن جے سوچ وچار کھڈونے

(۴)

اوہ اپنیاں غزلاں وچ حقیقت نگاری نوں بھرویں انداز نال بیان کر دے نیں۔ آل دوالے دے مسئلیاں تے دکھاں درداں بارے کھل کے گل بات وی کر دے نیں۔ پروفیسر شوکت علی قمر اوہناں بارے لکھیا:

”میری جاپے نوید شہزاد انسانیت دا درد رکھن والا سچے عصری شعور دا شاعر اے۔ جیہدے آل دوالے دے شعری منظر نامے وی جچاویں نیں تے دل دے رومانی منظر نامے وی اکھیاں نوں ٹھار دے نیں“(۵)

نوید شہزاد دیاں غزلاں وچ عشق دا جذبہ، ہجر و فراق دیاں گلاں ابھر کے سامنے آؤندیاں نیں۔ اوہ گل عشق مجازی توں شروع کر دے نیں تے سوہنے طریقے نال عشق حقیقی تائیں لے کے جاندے نیں۔ کیوں جے جہڑا بندا عشق حقیقی نوں پا لیندا اے اوہ ایس دنیا دی بے ثباتی توں بڑی دُور چلا جاندا اے۔ عشق حقیق، عشق دی اوہ کیفیت اے جہدے وچ انسان انتاں دی ڈونگھیائی وچ چلا جاند ا اے۔ ایس ڈونگھیائی وچ ڈب کے اپنے محبوب نوں پا لیندا اے تے ہر ویلے اوہنوں ملن دی آس لا لیندا اے۔

من لے آکھا من لے آ مڑ چلنے آں

پل پل کھڑ کھڑ نہ پچھتا مڑ چلنے آں

(۶)

تک نہ نیڑے نیڑے ہو کے

ایہ جاندے تھاں مار کھڈونے

(۷)

پکی گل اے اوس نہیں آنا

فِر وی اوہنوں روز اڈیکاں

(8)

شاعر دا وی ایس معاشرے دا حصا ای ہوندا اے۔ اوہدی آل دوالے اُتے گہری نظر ہوندی اے۔ اوہ باقی لوکاں نالوں بہتا Sensitive ہوندا اے۔ سماجی اچھائیاں برائیں توں چنگا طرحاں جانو ہوندا اے۔ خود غرضی اساڈے معاشرے وچ ناسور بن گئی اے۔ ہر بنداصرف اپنی غرض لئی دوجے نال میٹھے بول بولدا اے جدوں کم نکل جاوے تے اکھاں متھے تے رکھ لیندا اے۔ ایس سمے وچ نوید شہزاد اک اجہیا شاعر اے جہڑا خد غرضی دے ایس وگدے دریا وچ بے غرضی والیاں تاریاں پیا لاندا اے تے اپنے شعراں راہی ایس ظالم خود غرضی نوں مکاون دا چارا وی کردا اے۔

کوئی غرضی گل نہیں من دی میری انکھ حسینی

ایس سمے دی بیعت لئی میں ایہنوں روز مناواں

(۹)

دسو کیویں خود غرضی نوں اپنے سینے لاواں

ظلم کِتے وی ہوندا ہووے میں ایتھے مرجاواں

(۰۱)

ایسے حوالے نال عصمہ بٹ اپنے مقالے وچ لکھیا اے کہ:

”نوید شہزاد اک حساس انسان نیں تے دوجیاں دے درد مندوی۔ اک سادہ مزاج دے انسان نیں جہڑے خود غرضی جیہے مرض توں دور رہنا پسند کر دے نیں اوہ کیہندے نیں کہ ایس دنیا تے کیتھے وی ظلم ہوندا ہوئے میں اوس ویلے خود غرضی دی بجائے مر جانا پسند کراں گا۔“(۱۱)

اجکل دے ویلے نالوں تے گزریاہویا ویلا چنگا سی جدوں لوکی اک دوجے دے دردی سن ہمسائے دا خیال رکھیا جاندا سی۔ آپ بھکھے رہ کے دوجیاں دا ڈھڈ بھریا جاندا سی۔ نوید شہزاد اپنے شعراں راہیں لوکائی نوں گزریا ہویا ویلا یاد کروا کے ایس ناسور نوں معاشرے چوں کڈھنا چاہندے نیں۔

خُد غرضیاں توں دور ساں انکھاں دے نال ساں

ماضی دے چنگے وقت دی سوہنی مثال ساں

(۲۱)

غرضی اگ انج کھا گئی جیون جنگل نوں

کولا ہو گی دھرتی چین چناراں دی

(۳۱)

نوید شہزاد دے کول جذبیاں دی سچائی، سوچ دا کھرا پن، لفظاں دا قدرتی حسن، لہجے دی معصومیت دے روح دا گداز موجود اے۔ ایہو شیواں ای جدید شاعری دے مکھڑے دے حسن دیاں علامتاں نیں۔ ایہناں خوبیاں دی بنیاد تے جیہڑا وی شعر آکھیا جاوے گا اوہ حساس دلاں وچ سوچ دا ترکھا تیر بن کے نوید شہزاد دے لفظاں وچ انج اترے گا:

جس دن چپ دا سورج چڑھیا

تیتھوں دھپ نہیں جھلی جانی

(۴۱)

نوید شہزاد پنجابی غزل معاشرے دے احساس نال بھری غزل اے۔ جہدے وچ آل دوالے دے ہر پکھ بارے گل بات کیتی گئی۔ ایسے حوالے نال ای گل کردیاں ہویاں اے غفار پاشا لکھیا سی کہ:

”نوید شہزاد دی شاعری طبقاتی اونچ نیچ، دُکھ، مصیبت وچ سوچاں دی بیداری رشتاداری وچ بے اعتمادی، بے کسی

تے ناامیدی وچ چانن دی امید، معاشرتی دکھاں دے باوجود خوشحالی دا جنون، انا پرستی وچ بے اعتنائی تے ماحول دے ظلماں نوں سہن دا حوصلا، معاشرتی خود سوزی نال تسکین دا فن مصیبتاں نوں گل نال لان دے نال نال عدل دی تبلیغ دے موضوعات دا پورا پورا احاطہ کر دی اے۔“(۵۱)

جدید پنجابی نظم وچ اک عرصے توں جہڑا جمود چلدا آ رہیا سی اوس نوں اگر کسے نے توڑیا اے تے اوہ ڈاکٹر نوید شہزاد اے۔ منیر نیازی مگروں اگر دھیان مارئیے تاں بغیر کسے مبالغے توں کہیاجا سکدا اے تے جدید تر پنجابی نظم دا بانی تے مابعدجدیدیت دا بھرواں مہاندرا جہدیاں نظم وچ نظری پیندا اے اوہ ڈاکٹر نوید شہزاد اے۔اوہناں نوں اگلی صدی دی پنجابی نظم دا شاعر کہیا جا سکدا اے۔ نظم دے حوالے نال کئی نویں تجربے، کئی نویں خیال، کئی نویں اکھر ورتن والے شاعر دا ناں ڈاکٹر نوید شہزاد اے۔ ایسے حوالے نال ای پروفیسر ڈاکٹر نبیلہ رحمن،اوہناں بارے انج لکھیا سی:

”اوہدیاں نظماں دے سرناویں اوہدی زبان دے ساختیاتی تجربیاں تے مابعد جدیدیت دے آئینہ دار نیں۔ شاعر تخلیقی عمل وچ Structure of Events اتے Structure of words دا وکھرا وکھرا ادراک کرن دی بجائے ایہناں دوہاں نوں سانجھی اکائی دے طور تے ویکھدا اے۔ اوہدے لفظ تیاوہناں دے لسانی مرکب ’شے‘ تے خیال دے لاحقیاں وچ گھجے ہوندے نیں۔ لفظاں دی دلیل غیر واضح حوالیاں دی دوہریت Duality of Reference توں پھٹدی اے۔، شاعر لفظاں دے اساسی تصور توں معنوی حوالے تخلیق کردا اے۔ نوید شہزاد دی شاعری لفظی، شعری، تخیلاتی، معنوی ہر طرحاں نویکلی اے اوہدا کلام نویں شعری مزاج تے ذوق دا میل پتھر ہی نہیں بلکہ جدید تر پنجابی نظم دا نواں جہان اے۔“(16)

نوید شہزاد دیاں نظماں وچ نویں لفظ گھڑن دا وسیع تجربا ملدا اے۔ اک لفظ توں دوجا لفظ بنانا، دو مختلف لفظاں نوں ملا کے اک نواں لفظ بنا لینا، لفظاں دے نویں معنی بنا لینااوہناں دیاں نظماں وچ کئی تھاواں تے ویکھیا جا سکدا اے۔ اوہ نویں لفظاں نال پر چلت معنی بدلن دی شعوری کوشش وی کردے نیں۔

چنگا کیتا توں سانوں

واء وچ سُٹ دتا

اسیں گھنجل گھنجل ساں

پر کھُل چلے ساں

اسیں اپنے پن دی نب وچوں

اج ڈلھ چلے ساں

اسیں بھُلن والی ہر اک گل نوں

بھُل چلے ساں

اک جانو جہے کاغذ دی

ان جانو لیک نے

سانوں ڈلھنوں روکیا(۷۱)

نویں لفظ نویں معنی تھاں تھاں تے دسدے نیں نظم توں تنظم، Poemتوں Poemt، ادوک تے اجوک نوں ملا کے ادجوکت بنا دتا اے، پندھ تے واٹ نوں ملا کے پندھواٹا ورتیا اے۔ ایسے طرحاں ہور وی کئی لفظ اوہناں دیاں نظماں وچ مل جاندے نیں۔ ایسے حوالے نال ڈاکٹر ناصر عباس نیئر لکھدے نیں:

”نوید شہزاد کی شاید ہی کوئی نظم ایسی ہو جس میں نئے لفظ گھڑنے، پرانے لفظوں کو نئے نئے طریقے سے استعمال کرنے، مانوس لفظوں کو غیر مانوس سیاق میں بروئے کار لانے کا رویہ نہ ملتا ہو۔“(۸۱)

لفظاں دے معنی کس طرحاں نویں انداز وچ ورتے نیں اوہناں دی نظم تنظم ویکھو:

ادھ لکھی نظم وچھاکے سون دا

اک اپنا ہی سُکھ اے

مکمل نظم نال ساری رات گلاں کرن دا

اک وکھرا ای دُکھ اے(۹۱)

نوید شہزاد دی اک ہور نظم ویکھو جہدے وچاوہناں Modern age تے stone Age نوں ملا کے Mods to Age لفظ بنایا اے تے اج دی دنیا دیاں پیچیدہ سچائیاں نوں نویں انداز نال بیان کر دتا اے۔ نظم انج شروع ہوندی اے:

چانن دا لک دوہرا ہو چکیا سی

اسیں تینوں لبھ رہے ساں

چھاواں آپنے لئی

رُکھ لبھی رہیاں سن (۰۲)

نوید شہزاد دیاں نظماں وچ جے اگر کتھے نا امیدی دا شُبھا پیندا اے تاں نال ای امید دی کرن ضرور دکھالی دیندی اے، ہجر فراق دے دکھ وی ملدے نیں، دکھاں تکلیفاں دا اظہار وی دسدا اے تے نال ای خُشی دی نوید وی لبھ جاندی اے۔ کسے شے دا انتظار وی ملدا اے، بے چینی دی کیفیت وی لبھدی اے تے اگے ودھن دا جذبہ وی وکھالی دیندا اے۔ ایس طرحاں دیاں نظماں وچوں کجھ ونگیاں ویکھو:

میں ستاں دریاواں دا رج

اپنے ڈھڈ تے بنھ کے

اٹھویں دریا ول نسیا تے

میرے ہتھاں دیاں تلیاں نے

لہو دیاں سبیلاں لا دِتیاں

اگلی واری میری سی

میں پچھلیاں تناں پیڑھیاں توں

دن دے بوہے تے کھڑا ساں

میری واری آئی تے دن ڈب گیا(۱۲)

پکھو بولے تاں

اسیں آپنی رات لھویت کے

منجے دی پراندی رکھ دتی

وال کلاک نے باراں واری دسیا

اجے ادھی رات پئی اے(۲۲)

اسے نظم دے حوالے نال ثمرہ علی اپنے مقالے وچ لکھدیاں نیں:

”ڈاکٹر نوید شہزاد ایس نظم ویلے دی چوں چوں ٹِک ٹِک، تنہائی دکھ، ہجر، وچھوڑے دی گل کر رہے نیں شاعر اپنے محبوب دے جان مگروں تنہائی دا شکار اے اوہ محبوب دی یاد وچ رات گزار رہیا اے پر اوہدی رات نیں گزردی اصل وچ شاعر اپنے محبوب نوں سوچ رہیا اے تے اوہدی یاد وچ رات گزارن دا آہر کر رہیا اے پر اوس دی رات لمی ہو گئی اے۔“(۳۲)

نوید شہزاد ہوراں دی شاعری وچ امید دی کرن، ہمت، حوصلہ، خوشی، طمانیت وی بھرویں انداز وچ ملدی اے۔ جیہدے وچ شاعر کول اگے ودھن دا جذبہ موجود اے۔

بدل نِسریا، سورج ورھیا

گوڈے گوڈے دھپ

چھانواں چکڑ و چکڑی

چل آ اوتھے چلیئے جتھوں

بن مرضی دے آئے ساں

یا فِر اُس تھاں چلیئے جتھے

تر لوکے پئے وسدے نیں (۴۲)

پنجابی شاعری وچ نرگسیت دا عنصر وی کئی شاعراں کول ملدا اے۔ منیر نیازی دی شاعری وچ ایہ عنصر بھرواں مل جاندا اے۔ نوید شہزاد دی شاعری وچ وی نرگسیت کسے نہ کسے حوالے نال موجود اے۔ بھاویں ایس شے دااوہناں دے فکری اسلوب نال کوئی گوڑھا تعلق نہیں فیر وی کسے نہ کسے تھاں تے جھلکارے مار دا وکھالی دیندا اے۔ ونگی ویکھو:

ہر موسم دی اکھ وچ جد میں

رڑ کن لگ پیا، تے فیر

میری چنتا مُک جاوے گی

اُس ویلے وی توں نہ آویں

تیرے آیاں چانن کھنڈ جانا اے(۵۲)

ایسے طرحاں ای نوید شہزاد دیاں نظماں ”خُد مختاری“ تے ”دعویٰ“ نیں:

دھرتی دی ہر شے دیوے گی

میرے باجھ دہائی

میرے نال اے رونق ایتھے

میرے نال خدائی(۶۲)

نوید شہزاد دیاں نظماں پڑھدیاں کئی واری بندہ گھنجلاں دا شکار ہو جاندااے۔ کیونکہاوہناں شیواں نوں سمجھن لئی مشاہداوسیع ہوناچاہیدا اے ایس لئی اوہ نظماں ایس شے دی منگ کر دیاں نیں کہ اوہناں نوں سمجھن لئی ذہن دا کینوس وڈا ہونا چاہیدا اے۔ ایس حوالے نال پروفیسر ڈاکٹر محمد امین ہوراں اوہناں بارے لکھیا سی:

”جب شاعرانہ تجربہ پیچیدہ ہو تو اس کا اظہار بھی گھنجلک ہو گا۔ جب چیزوں کی علیحدہ علیحدہ اس طرح پہچان ممکن

نہ ہو کہ انکو الگ الگ کوئی نام دیا جا سکے پھر ان کا اظہار اسی طرح علیحدہ علیحدہ ہو گا اور ہونا بھی چاہیے۔ جسے شعوری کوشش، فنی مہارت اور ریاضت سے موزوں، مربوط اور یکجا کیا جا سکتا ہے مگر یہ بھی ماننا پڑے گا کہ اس طرح اظہار کا بنیادی رنگ متاثر ہو گا۔ نوید شہزاد کا اسلوب اس کے شاعرانہ تجربے کا فطری اظہار ہے جو شاعری کا فطری بہاؤ ہے۔“(۷۲)

ایس پیچیدامشاہدے لئی اک نظم ’ولدا‘ ویکھو:

واجاں پوڑی لاکے ساڈے

انگ انگ چڑھیاں

جیویں راتاں تاریاں کولوں

انبر منگ منگ چڑھیاں

راتاں وچوں رات بنی

رات بنی تاں، اسیں رات نوں

ماجھے دی پُٹھ دتی

تن بد لن لئی، نھیرے نے تاں

سانوں نھیرے دی گٹھ دتی(۸۲)

اسلوب تے پیچیدگی دے حوالیاں نال گل کردیاں ہویاں خالد اکبر کھچی فلسفانا تعبیر دے حوالے نال انج لکھیا اے:

”عہدِ حاضر کے پیچ در پیچ مسائل کے اظہار کے لیے جس اسلوب کی ضرورت ہے نوید شہزاد کی شاعری نے اُسے جنم دیا۔ اس میں ذہنی و جذباتی پیچیدگی کے علاوہ خیالات کی پیچیدگی ہے۔ جو جدید تر شاعری کو درکار ہے۔ کئی نظموں میں جذبات اور خیالات کی ایک عجیب کشمکش دکھائی دیتی ہے جس میں اطمینان، حرف اور حیرت تینوں کے نقش اس طرح ملے ہوئے ہیں کہ انہیں الگ الگ کرنے سے کئی نئے جہان تخلیق ہو جاتے ہیں۔“(۹۲)

نوید شہزاد دیاں نظماں وچ لفظاں دی تکرار سوہنے طریقے نال ویکھی جا سکدی اے۔ اقرار، انکار، تکراراوہناں دے خیال تے اسلوب نوں چنگی طرحاں ظاہر کر دے نیں:

لُک لُک، ڈر ڈر

ڈر ڈر، لُک لُک

وچ حیاتی دوجی واری

اکھیں لات مناتی ویکھی

نس نس، ودھ ودھ

ودھ ودھ، نس نس

وچ حیاتی تیجی واری

سفنیں لات مناتی ویکھی

شامیں فیر حیاتی ویکھی

رُک رُک ہس ہس

ہس ہس، رُک رُک

وچ حیاتی چوتھی واری

نہ ای اکھیں، نہ ای سفنیں

فیر وی لات مناتی ویکھی

راتیں فیر حیاتی ویکھی(۰۳)

ایسے طرحاں ای اوہناں دی نظماں دی کتاب ”تر لوک“ وچوں اک نظم دے مصرعے ویکھو جہدے وچ لفظ کویں خوبصورتی نال ورتے نیں:

تک دِھن دِھن دِھن دِھن تک تک تک

تک دِھن دِھن دِھن دِھن تک تک تک

اسیں سیتا نہیں، اسیں تگیا نہیں

اسیں کسے دا وار ڈکیا نہیں

(۱۳)

نوید شہزاد دیاں نظماں وچ اک کردار نیبو (Nebo) وی ملدا اے۔ جیہدے بارے مختلف راواں ملدیاں نیں: پروفیسر ڈاکٹر نبیلہ رحمن نے لکھیا سی کہ

”کیوں جو نوید دی ’فنشنگ لائن‘ پڑھدیاں مینوں انج لگا سی جویں اپنے ایس تخلیقی پندھ وچ اوس نوں اپنے مُردک، لعل، رع، مِتھرایاں مترا (دیوتا) بنن دا تھوہ نظماں دے کردار نیبو (Nebo) توں لگا ہووے جو متھ موجب تے اوہدا مسیحا ہے جہنے شردیاں طاقتاں کولوں بچا کے اوہنوں پاتالوں کڈھ لیاندا اے۔“(۲۳)

ایسے نیبو دے کردار نوں کسے نے مجازی محبوب دے حوالے نال ڈِسکس کیتا اے تے کسے ایس نوں نمونے دے طور تے ورتیا اے۔ اصل وچ شاعر نے ایس کردار نوں ورت کے آلے دوالے دیاں شیواں بارے گل بات کیتی اے۔ کیونکہ اگر ایس نوں محبوب دا درجہ دے دتا جاوے تے فیر ایس نوں ہر تھاں اک طرحاں دے معنی ای دینے چاہی دے نیں۔ پر نوید شہزاد دیاں نظماں وچ ایہ کئی معنیاں وچ استعمال ہویا اے تے ایہو شے ای نوید شہزاد دیاں نظماں دا خاصا اے کہ اوہ نویں لفظ گھڑدا اے اوہناں نوں نویں معنی، خیال تے تصور دیندا اے۔ ایسے حوالے نال ڈاکٹر ضیا الحسن لکھدے نیں:

”یہ نیبو کون ہے۔ نظم کے مختلف حصوں اور مختلف نظموں کو پیش نظر رکھیں تو یہ کہنا کہ نیبو شاعر کا مثالی محبوب کا تصور ہے، بے حد مشکل ہے کیوں کہ کبھی یہ محبوب لگتا ہے، کبھی خدا، کبھی لگتا ہے شاعر خود اپنے آپ سے مخاطب ہے، کبھی لگتا ہے وہ خود نظم سے یا تخلیقی تجربے سے ہم کلام ہے۔ میرے خیال میں یہ سب کجھ ایک ہی ہے۔“(۳۳)

ایس کردار دے حوالے نال جیہڑیاں نظماں اوہناں لکھئیاں نیں اوہناں وچوں ونگی ویکھو:

عرش دا کنگرا ڈھان لگا سی

توں رُسیوں تے تیرے رُسیاں

میریاں لمیاں بانہاں تے

امریکی جھنڈے وانگر لہراندے ہوئے ہتھ

مڈھوں ٹٹ کے لمک گئے

سجریرے چاء ہمک گئے(۴۳)

متھا ٹیک کے تیرے متھے دے وٹ نوں

اسیں دیس نوں تان کے سون لگے ساں

پر، دیس تنیندا نہیوں

پیر ڈھکیاں سرننگا ہو جائے

سر ڈھکیے تاں پیر(۵۳)

سارے شاعر اپنے سارے اکھر، تشبیہاں، استعارے اپنی دھرتی توں ای لیندا اے۔ نوید شہزاد دیاں نظماں وچ وی پنجاب دی ثقافت، علاقے دی رہتل ایتھوں دے وسنیکاں دی بولی بھرویں انداز نال لبھ جاندی اے۔ وہ خود نیلی بار دے علاقے دے نیں تے اوہناں دی شاعری دا خمیر وی پنجاب دی دھرتی توں ای اٹھدا اے۔ ڈاکٹر اسلم رانا نے لکھیا سی کہ:

”نیلی بار دی مردم خیز تے تخلیقی دھرتی نے نوید شہزاد دی مشکل وچ اک ہور خوبصورت شاعر نوں جنم دتا اے۔ جیہدی شاعری وچ اک پاسے ایس دھرتی دی باشنا رحچا ہوئی تے دوجے پاسے ایہدیاں کھلھیاں ہواواں دیاں سُراں کناں وچ رس گھولدیاں نیں۔ جے اک پاسے ساوے پتراں دی رنگت اکھاں وچ سجری تریل دے موتی بھردیندی اے تے دوجے پاسے ایس بھوری مٹی دے وسنیکاں دے جذبے، سدھراں، احساس چاء، دکھ سُکھ، تے مسئلے مسائل روح، دِل تے ذہن دے بوہے کھولدے جاندے نیں۔“(۶۳)

پنجاب دے علاقے دی مٹی، وسنیک، ثقافت، اکھر کسے نہ کسے حوالے نال اوہناں دی نظم دا حصا بن ای جاندے نیں:

بھوری دھوڑ ہن ہولی ہولی

میرے سارے تن توں لہہ گئی

کجھ ذرے نیں، جیہڑے ہالی

پیراں ہیٹھ رڑک رہے نیں (۷۳)

اوہنے پِپل دے پتیاں وچ

اپنا منہ ویکھیا تے

میرے اکھ دے لشکارے تلکن لگ پئے(۸۳)

راوی ٹُرپیا، راوی ٹُرپیا

چڑھدیوں دُھر لہندے ول

لہندیوں دُھر چڑھدے ول

آونی چلیئے، چلیئے وے آؤ

نی بھیناں، ڑی بھیناں

نی بے بے، نی اماں نی کڑ کیے، نی چھوہری

وے منڈیا، وے چھوہرا(۹۳)

ڈاکٹر نوید شہزاد دیاں نظماں دے کئی پکھ نیں۔نویں لفظ، عشق مجازی توں عشقِ حقیقی دا سفر، نااُمیدی توں امیدی دا سبق، شکست توں لے کے جتن دا ہمت تے حوصلہ، جدیدیت توں ما بعد جدیدیت ول رجحان، نویں گھڑے ہوئے لفظاں دے نویں معنی، تخیل، خیال، پنجاب دی ثقافت، نظم وچ نثر دا سواد سب کجھ مل جاندا اے۔ آون والے وقت وچاوہناں دی شاعری دے کئی پکھ ہوری وی کھلن گئے۔ پروفیسر ڈاکٹر نبیلہ رحمن اوہناں شاعری بارے لکھیا سی:

”ما بعد اطبیعیاتی تلازمے بھی نوید شہزاد کی نظموں میں موجود ہیں جو اُس نے اپنے صوفی اسلاف سے لیے ہیں۔ اس تخلیقی منظر کے کربناک لمحوں میں اُس کی آنکھ کی ایک پُتلی زمین میں پیوست اور دوسری آسمان کے اُس پار کس ابدی منظر میں دکھائی دیتی ہے۔ کیسی وسعت، کیسی گہرائی، کیسا تخیل اور کیسا وجدان، پنجابی زبان کا جدید صوفی۔“(۰۴)

ڈاکٹر نوید شہزاد دی گیتاں دی وی اک کتاب (چھنکار) چھپی سی۔ ایہناں گیتاں وچ و ی اوہناں پنجاب دے لوکاں دیاں جذبیاں دا بھر پور اظہار کیتا اے۔ کاں تے تارا دو لفظاں نوں اوہناں اپنے کئی گیتاں وچ وی ورتیا اے تے ایہناں نوں مخاطب کر کے پیار، محبت دیاں گلاں کیتیاں نیں۔ گیت پیار، محبت وچ رجھی عورت دے دل دی پکار ہوندے نیں۔ نوید شہزاد دے گیتاں دے ایس مجموعے بارے کلیم شہزاد لکھیا سی کہ:

”ہتھلا مجموعہ نوید شہزاد دے تاریاں وانگوں ٹم ٹم کر دے ڈونگھے۔ پینڈے کر دے، پر فاں وانگوں کھردے، سجنا دے دردے بردے، ہجروچھوڑیاں دے دُکھاں نوں جردے پل پل جیندے، مردے جذبیاں دیاں منہ بولدیاں مورتاں دے کجل بھنے نیناں دے دِل رجھاویں گیتاں دا سوہنا تے سنکھا مجموعہ اے ایہناں گیتاں دے بولاں وچ دھرتی دے موسماں دیاں گھجیاں رمزاں پکیاں ہوئیاں نیں۔ ایہناں دے وچ ”نیناں وچوں پھٹدے ہاسے“، وی نظریں پیندے نیں۔ ایہناں گیتاں وچ ”سڑیا جوبن طور“ دا نظارا تے لشکارا وی اے تے ایہناں وچ ای دل دا من تے جھمر پاؤندیاں یاداں یار دیاں والا منظر وی دکھالی دیندا اے۔“(۱۴)

نوید شہزاد دے گیتاں وچ درد، سوز، پیار محبت ہر طرحاں دے جذبے وکھالی دیندی اے جہڑے پنجاب دی دھرتی دے لوکاں دے ای جذبے ہو سکدے نیں:

ہن تیریاں اڈیکاں سانوں رہن سجنا

تینوں تکے بن آندا نہیں چین سجنا!

کانواں مکھ پرتایا توں دی مڑ کے نہ آیا

اسیں بدلاں دے نال ساؤن روندیاں لنگھایا

ہاسے تیرے وانگوں رُس رُس بہن سجنا!

تینوں تکے بِن آندا نہیں چین سجنا!

(۲۴)

کنج دلِ دے زخم وکھاواں

میں اندروں مُکدی جاواں

میں بوہے کھول کھلوواں

میں اندریں وڑ وڑ روواں

اکھیاں نوں حِیلے لاواں

میں اندروں مکدی جاواں (۳۴)

حوالے

۱۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ جس دن چپ دا سورج چڑھیا۔ عمیر پبلشرز، لاہور، ۷۹۹۱ء۔ص۹۱

۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ گلاں کر دے ہنجو۔ غالب اکیڈمی، لاہور،۴۹۹۱ء۔ص۶۴

۳۔ ایضاً۔ص۱۵

۴۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ گلاں کر دے ہنجو۔ ص۰۴

۵۔ ایضاً۔ص۹۱

۶۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ جس دن چپ دا سورج چڑھیا۔ ص۹۱

۷۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ گلاں کر دے ھنجو۔ ص۰۴

۸۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ جس دن چپ دا سورج چڑھیا۔ ص۰۵

۹۔ ایضاً۔ص۱۶

۰۱۔ ایضاً۔ص۱۶

۱۱۔ عصمہ بٹ، ڈاکٹرنوید شہزاد دی کتاب ”جس دن چپ دا سورج چڑھیا“ (غزل) دا تجزیاتی مطالعہ، تحقیقی مقالے برائے بی۔ایس پنجابی گورنمنٹ پوسٹ گرایجوایٹ کالج برائے خواتین، سمن آباد، لاہور، ۶۱۰۲ء۔ص۱۳۱

۲۱۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ جس دن چپ دا سورج چڑھیا۔ ص۷۹

۳۱۔ ایضاً۔ص۵۰۱

۴۱۔ ایضاً۔ص۹۲

۵۱۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ گلاں کر دے ھنجو۔ ص۳۱

۶۱۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ مقصود پبلشرز،لاہور، ۳۱۰۲ء۔ص۱۳

۷۱۔ ایضاً۔ص۳۵۱

۸۱۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ دریاں ڈوبن چلیا واں۔ مقصود پبلشرز، لاہور،۶۱۰۲ء۔ص۳۱

۹۱۔ ایضاً۔ص۹۳

۰۲۔ ایضاً۔ص۸۸

۱۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ ص۷۳

۲۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ دریاں ڈوبن چلیا واں۔ص۴۵

۳۲۔ ثمرہ علی، ڈاکٹر۔ نوید شہزاد دا شعری مجموعہ ”دریا ڈوبن چلیاواں“ دا موضوعاتی مطالعہ۔ تحقیقی مطالعہ برائے بی۔ایس گورنمنٹ پوسٹ گرایجوایٹ کالج برائے خواتین، سمن آباد، لاہور،۷۱۰۲ء۔ص۵۸

۴۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ ص۱۲

۵۲۔ ایضاً۔ص۶۲

۶۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ تارے مینوں تکدے نیں۔ سعد پبلی کیشنز اردو بازار، لاہور،۹۹۹۱ء۔ص۸۶

۷۲۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ کنک ونیا دی کوتا۔ کلیہ علومِ شرقیہ، پنجاب یونیورسٹی، لاہور،۰۱۰۲ء۔ص۴۱

۸۲۔ ایضاً۔ص۱۰۱

۹۲۔ خالد اکبر کچھی،ڈاکٹر۔ نوید شہزاد کی شاعری اور فلسفانہ تعبیر (ڈاکٹر نوید کا خصوصی مطالعہ)۔ تحقیقی مقالہ برائے ایم۔اے فلسفہ، بہاؤالدین زکریا یونیورسٹی، ملتان، سیشن ۷۰۰۲ء۔۹۰۰۲ء۔ص

۰۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ ص۹۲

۱۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ ترلوک۔ مقصود پبلشرز، لاہور،۴۰۰۲ء۔ص۴۶

۲۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ ص۲۳

۳۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ فنشنگ لائن۔ ڈیپارٹمنٹ آف پریس اینڈ پبلی کیشنز لاہور،۳۱۰۲ء۔ص۰۳

۴۳۔ ایضاً۔ص۰۸

۵۳۔ ایضاً۔ص۴۸

۶۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ گلاں کر دے ھنجو۔ ص۵۱

۷۳۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ نظم اسانوں لکھنا چاہوے۔ ص۴۲۱

۸۳۔ ایضاً۔ص۹۸

۹۳۔ ایضاً۔ص۲۷

۰۴۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ ظہیر احمد شفیق لئی نظماں۔ مقصود پبلشرز لاہور، ۷۰۰۲ء۔ص۴۰۱

۱۴۔ نوید شہزاد، ڈاکٹر۔ چھنکار۔ عمیر پبلشرز لاہور،۶۹۹۱ء۔ص۳۱۔۴۱

۲۴۔ ایضاً۔ص۶۴

۳۴۔ ایضاً۔ص۳۶